Η παράδοση είναι το πρώτο στοιχείο που καθορίζει την ταυτότητα μας. Είμαστε το παρελθόν μας. Ό,τι κάναμε και ζήσαμε όλα μας τα χρόνια. Στην ερώτηση: ποιος είναι; (για άνθρωπο ή για λαό, αδιάφορο), η απάντηση είναι αναγκαστικά ιστορική: γεννήθηκε, σπούδασε, έκανε, έπαθε. Ένα curriculum vitae ζητάει οποίος θέλει να σας προσλάβει.
Ήδη όμως βλέπουμε κάτι: πως η ταυτότητα ενός ανθρώπου (ή ενός λαού) δεν είναι ίδια σε διαφορετικά στάδια της ζωής του — μια και η ιστορία του εξελίσσεται στο χρόνο. Ο πενηντάρης διαφέρει από του έφηβο — και η σύγχρονη Ελλάδα από την Ελλάδα του 1930.
Σαν στοιχείο της εθνικής ταυτότητας λοιπόν, παράδοση δεν είναι ό,τι παραδίδεται αλλά ό,τι γίνεται αποδεκτό από τους “κληρονόμους”. Όταν οι κάτοικοι της Ιθάκης αρνήθηκαν (με δημοκρατικότατο δημοψήφισμα) την αρχιτεκτονική παράδοση τους — θα πει πως δεν την είχαν πια. Γιατί το παραδομένο στοιχείο του παρελθόντος, που το αποδέχθηκα, είναι κομμάτι από μένα και δεν μπορώ εύκολα να το αρνηθώ (π.χ. τη γλώσσα μου ή το όνομα μου).
Ο ζωντανός άνθρωπος επιλέγει μπροστά στην παράδοση: συνειδητά η ασυνείδητα, άλλα απορρίπτει, άλλα ανασκευάζει και άλλα συντηρεί. Επαναστατεί μπροστά στα αρνητικά και οπισθοδρομικά στοιχεία και αναδημιουργεί τα θετικά.
Υπάρχει ένα χαρακτηριστικό κείμενο του Νίτσε. Το μεταφράζω, υποκαθιστώντας τη λέξη Έλληνας” όπου ο Νίτσε γράφει “Γερμανός”:
“Το να είσαι καλός Έλληνας σημαίνει να αφελληνισθείς. Αυτά που μοιάζουν με διαφορές (χαρακτήρα) ανάμεσα σε έθνη, είναι πολύ περισσότερο, από ό,τι νομίζαμε ως τώρα, διαφορές ανάμεσα σε πολιτιστικά επίπεδα (...). Γι' αυτό, κάθε επιχείρημα που βασίζεται στον εθνικό χαρακτήρα είναι ελάχιστα δεσμευτικό για όποιον μοχθεί για την αναδημιουργία των πεποιθήσεων — δηλαδή για την κουλτούρα. Αν σταθμίσει, παραδείγματος χάριν, όλα όσα ήδη υπήρξαν ελληνικά, τότε θα διορθώσει αμέσως τη θεωρητική ερώτηση: τι είναι ελληνικό; με την αντερώτηση: τι είναι τώρα ελληνικό; Και κάθε καλός Έλληνας θα την επιλύσει πρακτικά με το ξεπέρασμα των ελληνικών του ιδιοτήτων. Γιατί όταν ένας λαός προχωράει και μεγαλώνει, σπάζει κάθε φορά τη ζώνη (το πλαίσιο) που του έδινε ως τότε την εθνική του όψη. Αν όμως στέκει, μαραζώνει και ένα νέο πλαίσιο του περικλείει την ψυχή (...). Αν λοιπόν ένας λαός έχει πολλά σταθερά (στοιχεία) — τότε αυτό είναι απόδειξη πως θέλει να πετρώσει και να γίνει ολότελα μνημείο. Όπως από μια εποχή και πέρα έγινε με τους Αιγυπτίους. Αυτός λοιπόν που θέλει το καλό των Ελλήνων, θα φροντίσει για του εαυτό του, να μεγαλώσει βγαίνοντας έξω από αυτό που είναι ελληνικό. Γι' αυτό η στροφή προς το μη ελληνικό υπήρξε το γνώρισμα των πιο ικανών μέσα στο λαό μας”. (F. Nietzsche, Menschliches, Allzumenschliches II, 323).
Ο Νίτσε έχει δίκιο. Όποιος λαός δεν απορρίπτει και δεν αναδημιουργεί συνεχώς την παράδοση του, θα πεθάνει, θα απολιθωθεί και θα γίνει μνημείο του εαυτού του. Όλες οι μεγάλες εποχές (που δημιούργησαν παράδοση) το έκαναν ανατρέποντας την προηγούμενη. Αν η αθηναϊκή δημοκρατία δεν ανέτρεπε τους τυράννους, αν η αναγέννηση δεν απέρριπτε τη σχολαστική σκέψη, δεν θα είχαν υπάρξει. Έτσι και κάθε παιδί επαναστατεί εναντίον των γονιών του και τους απορρίπτει, για να δεχθεί (αργότερα πια) τα δικά τους και τα δικά του σε ένα νέο μείγμα — δικό του τώρα.
Αυτά γίνονται στο χρόνο — με τη διαδοχή και τη συνέχεια. Αλλά τι γίνεται στο χώρο; Τι γίνεται με του επηρεασμό από άλλες παράλληλες κουλτούρες; Η παράδοση αλλάζει, ο άνθρωπος εξελίσσεται, αλλά προς τα που; Τι γίνεται με αυτούς που φωνάζουν πως θα ασπασθούμε την κουλτούρα των Αμερικάνων ή των Ευρωπαίων, του τρανζίστορ ή της τηλεόρασης;
Ας ξαναγυρίσουμε στο παράδειγμα του ατόμου. Είναι ίσως ο σοφότερος τρόπος να βλέπουμε μικρο-σκοπικά το θέμα. Το άτομο παίρνει από τους μεγαλύτερους παράδοση. Παίρνει από τους γύρω του επιδράσεις. Τελικά όμως πάντα διαμορφώνει τη δική του άποψη — τη δική του μοναδική προσωπικότητα που, ακόμη και για τον έσχατο των ανθρώπων, είναι ανεπανάληπτη.
Το ίδιο, πιστεύω, συμβαίνει με τους λαούς. Παίρνουν από την παράδοση, παίρνουν από τις επιδράσεις των συγχρόνων, αφομοιώνουν και φτιάχνουν το δικό τους μείγμα. Το ροκ όπως το βλέπει ο Έλληνας δεν έχει καμία σχέση με το ροκ του Αμερικάνου. Και το τρανζίστορ από τη στιγμή που παίζει ροκ στην Ελλάδα, είναι άλλο τρανζίστορ (για να μην πούμε τι είναι όταν παίζει, τσάμικο ή πεντοζάλη).
Η διαφορά —με τους λαούς όπως και με τα άτομα— είναι πως άλλοι είναι πιο συνειδητοί και πιο σαφείς κι άλλοι λιγότερο. Κι εκεί νομίζω πρέπει να δώσουμε τη μάχη. Όχι στο να επιβάλουμε (με το ζόρι) μια παράδοση — ούτε στο να απομονώσουμε (που δεν γίνεται) το λαό για να μην υφίσταται ξένες επιρροές. Αλλά στο να κάνουμε συνειδητά σε όλους όλα τα στοιχεία, να τους ακονίσουμε την κρίση και τη σκέψη για να μπορέσει ο λαός ελεύθερα να φτιάξει την εκάστοτε σημερινή του ταυτότητα.
Νίκος Δήμου (από την ιστοσελίδα του)
1. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε ένα κείμενο 100 περίπου λέξεων.
2. Να εντοπίσετε τα δομικά στοιχεία της παραγράφου που ακολουθεί και τον τρόπο/τους τρόπους ανάπτυξης
Σαν στοιχείο της εθνικής ταυτότητας λοιπόν, παράδοση δεν είναι ό,τι παραδίδεται αλλά ό,τι γίνεται αποδεκτό από τους “κληρονόμους”. Όταν οι κάτοικοι της Ιθάκης αρνήθηκαν (με δημοκρατικότατο δημοψήφισμα) την αρχιτεκτονική παράδοση τους — θα πει πως δεν την είχαν πια. Γιατί το παραδομένο στοιχείο του παρελθόντος, που το αποδέχθηκα, είναι κομμάτι από μένα και δεν μπορώ εύκολα να το αρνηθώ (π.χ. τη γλώσσα μου ή το όνομα μου).
3. Με ποιους τρόπους πειθούς και ποια μέσα προσπαθεί να προβάλει τη θέση του; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
4. Ποικίλα περιστατικά κατά τα τελευταία χρόνια έγιναν αφορμή συζητήσεων σχετικών με τις έννοιες της παράδοσης και της εθνικής ταυτότητας. Υπάρχει ένα μέρος του ελληνικού πληθυσμού που αισθάνεται ότι απειλείται η ταυτότητά του και οι παραδοσιακές του αξίες και ένα άλλο μέρος που ισχυρίζεται ότι ο στόχος είναι ο εκσυγχρονισμός της ελληνικής κοινωνίας και αυτό έχει το κόστος του. Φαινόμενα όπως η παγκοσμιοποίηση και κυρίως η ευρωπαϊκή ενοποίηση προκαλούν έντονες συζητήσεις γύρω από το ζήτημα. Ποιες είναι οι δικές σας σκέψεις και απόψεις γι' αυτό το θέμα; Γράψτε ένα δοκίμιο 500 περίπου λέξεων χρησιμοποιώντας ως αφορμή ένα περιστατικό.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου