απορίες, εξηγήσεις, παρεξηγήσεις


Στη γιορτή της 25ης Μαρτίου 2011 στο Γυμνάσιο Νευροκοπίου τα παιδιά της γ΄ γυμνασίου παρουσίασαν με τη μορφή τηλεπαιχνιδιού εργασία στο μάθημα της Ιστορίας με τίτλο: απορίες, εξηγήσεις, παρεξηγήσεις για την περίοδο της ελληνικής επανάστασης.
Αφού δόθηκαν στις ομάδες μερικές συγκεκριμένες ερωτήσεις που είχαν απασχολήσει την τάξη κατά τη διάρκεια των μαθημάτων, προχώρησαν σε μια μικρή έρευνα σε βιβλία και διαδίκτυο για να βρουν απαντήσεις. Μέσα από το υλικό που εντόπισαν προέκυψαν επιπλέον στοιχεία που έλυναν κι άλλες διαφορετικές απορίες. Στη συνέχεια, μέσα στην τάξη, κάθε ομάδα ανέλαβε να μετατρέψει με τη βοήθεια του διδάσκοντα το υλικό σε ερωτήσεις σωστού-λάθους και πολλαπλής επιλογής. Έτσι στήθηκε ένα παιχνίδι γνώσεων. Χρησιμοποιήθηκε το ελεύθερο λογισμικό hot potatoes από τα ίδια τα παιδιά μέσα στην τάξη. Μ’ αυτόν τον τρόπο στη γιορτή προβάλλονταν σε προτζέκτορα όλες οι ερωτήσεις και οι σωστές απαντήσεις. Κατόπιν σκηνοθέτησαν το τηλεπαιχνίδι, του έδωσαν όνομα (Το ’χεις;), ενώ για έναρξη έφτιαξαν μια διαφάνεια με τίτλους και μουσική.
Δύο μαθητές έπαιξαν το ρόλο των παρουσιαστών και έγραψαν μόνοι τους μια μικρή εισαγωγή καθώς και τα περάσματα από ερώτηση σε ερώτηση, μιμούμενοι το ύφος ανάλογων τηλεπαιχνιδιών. Οι δύο ομάδες συνεννοήθηκαν μεταξύ τους για τον τρόπο που θα απαντούν ώστε κάποια στο τέλος να φανεί νικήτρια. Επίσης υπήρχε και βοήθεια κοινού που δεν ήταν άλλη παρά μαθητές του ίδιου τμήματος που είχαν σκορπίσει ανάμεσα στα παιδιά του σχολείου. Προηγουμένως είχε συμφωνηθεί για ποιες ερωτήσεις κάθε ομάδα θα ζητούσε τη βοήθεια του κοινού.  Στην ερώτηση 8 παρουσιάστηκε σε διαφάνεια ο σχετικός πίνακας (Αγία Λαύρα του Βρυζάκη). Το παιχνίδι όπως παρουσιάστηκε μπορείτε να το βρείτε στην ιστοσελίδα του γυμνασίου Νευροκοπίου.
Επιλέχθηκε από τα παιδιά να στηθεί εξολοκλήρου το παιχνίδι γιατί ήθελαν να συμμετέχουν τα ίδια και να φανεί ότι πρόκειται για δική τους δουλειά. Μεγάλο πάντως ενδιαφέρον θα έχει μια εφαρμογή χωρίς συνεννοημένους και «διαβασμένους» παίκτες. Όποιος συνάδερφος επιθυμεί μπορεί να χρησιμοποιήσει με όποιο τρόπο θέλει το έτοιμο υλικό αλλά και να το τροποποιήσει, να το προσαρμόσει και να το δοκιμάσει.

Ακολουθούν οι ερωτήσεις όπως στήθηκαν από τα παιδιά με το λογισμικό hot potatoes που δίνει βέβαια τη δυνατότητα να εμφανίζονται οι σωστές επιλογές αλλά και οι απαραίτητες διευκρινιστικές προεκτάσεις και εξηγήσεις των απαντήσεων.

·  Πότε ξέσπασε για πρώτη φορά η επανάσταση των Ελλήνων εναντίον της Οθωμανικής αυτοκρατορίας;
  1.   25 Μαρτίου 1821
  2.   24 Φεβρουαρίου 1821
  3.   28 Οκτωβρίου 1821
  4.   17 Νοεμβρίου 1821
·  Πού ξεκίνησε για πρώτη φορά η ελληνική επανάσταση στον ελλαδικό χώρο;
  1.   Στην Πελοπόννησο στο Ναύπλιο
  2.   Στην Πελοπόννησο στα Καλάβρυτα
  3.   Στη Μακεδονία στη Θεσσαλονίκη
  4.   Στη Στερεά Ελλάδα στην Αθήνα
·  Αρχηγός της ελληνικής επανάστασης ήταν ο...
  1.   Αλέξανδρος Υψηλάντης
  2.   Θεόδωρος Κολοκοτρώνης
  3.   Γεώργιος Καραισκάκης
  4.   Ιωάννης Καποδίστριας
·  Οι επαναστατημένοι Έλληνες όταν ξέσπασε η επανάσταση ελπίζανε σε βοήθεια από την...
  1.   Γαλλία
  2.   Αγγλία
  3.   Γερμανία
  4.   Ρωσία
·  Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός καταγόταν από την...
  1.   Ελλάδα
  2.   Γερμανία
  3.   Αλβανία
  4.   Ιταλία
·  Λίγο πριν ξεσπάσει η επανάσταση ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ήρθε σε σύγκρουση με τον Παπαφλέσσα επειδή...
  1.   ...διαφωνούσαν για το ποιός θα κατέχει την αρχηγία.
  2.   ...ο Γερμανός επιθυμούσε να γίνει η επανάσταση γρηγορότερα και ο Παπαφλέσσας ήθελε να την αναβάλουν για αργότερα.
  3.   ...ο Παπαφλέσσας πίεζε να γίνει η επανάσταση αλλά ο Γερμανός πίστευε ότι δεν πρέπει να προχωρήσουν
  4.   ...ο Παπαφλέσσας ήθελε να γίνει μητροπολίτης Πάτρας στη θέση του Γερμανού
·  Στην Πελοπόννησο ο Παλαιών Πατρών Γερμανός κήρυξε την επανάσταση στο μοναστήρι της Αγίας Λαύρας.
  1.   σωστό
  2.   λάθος
·  Ποιος δημιούργησε τον πίνακα της Αγίας Λαύρας;
  1.   Τσαρούχης
  2.   Βρυζάκης
  3.   Θεόφιλος
  4.   Γύζης
·  Για τους κλέφτες ο πόλεμος ήταν τρόπος ζωής και η λεηλασία ένα μέσο για να επιβιώνουν.
  1.   Σωστό
  2.   Λάθος
·  Οι κλέφτες ήταν στη διάρκεια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ο φόβος και ο τρόμος για τους χωρικούς της υπαίθρου.
  1.   Σωστό
  2.   Λάθος
·  Οι αρματωλοί ονομάστηκαν έτσι από τις πολλές τους αμαρτίες
  1.   Σωστό
  2.   Λάθος
·  Οι αρματωλοί αποτελούνταν από Τούρκους μουσουλμάνους που κυνηγούσαν τους επαναστατημένους Έλληνες
  1.   Σωστό
  2.   Λάθος
ο 1826 ποια πόλη έγινε η πρώτη πρωτεύουσα των επαναστατημένων Ελλήνων;
  1.   Αθήνα
  2.   Ναύπλιο
  3.   Θεσσαλονίκη
  4.   Αίγινα
·  Η 25η Μαρτίου καθιερώθηκε ως εθνική γιορτή γιατί:
  1.   ... έπρεπε να συμπέσει με τη θρησκευτική γιορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου
  2.   ...τότε γιορτάζει η Αγία Λαύρα
  3.   ...τότε ξεκίνησε η ελληνική επανάσταση
  4.   ...τότε ιδρύθηκε το ελλήνικο κράτος
·  Από την αρχή μέχρι το τέλος της επανάστασης οι Έλληνες έδρασαν ενωμένοι και με πίστη στη συλλογικότητα και τις δημοκρατικές αρχές.
  1.   Σωστό
  2.   Λάθος
·  Οι Μεγάλες Δυνάμεις στήριξαν και προστάτεψαν την επανάσταση όταν είχε σχεδόν πια αποτύχει και νικηθεί.
  1.   Σωστό
  2.   Λάθος
·  Γιατί ο πρώτος βασιλιάς της Ελλάδας δεν ήταν έλληνας;
  1.   Γιατί το κράτος που δημιουργήθηκε ήταν μικρό και αρνήθηκε να αναλάβει την εξουσία.
  2.   Γιατί διαφωνούσαν οι έλληνες ποιον να ορίσουν βασιλιά.
  3.   Γιατί ο γερμανός Όθωνας ήταν ο πιο ικανός μεταξύ πολλών υποψηφίων.
  4.   Γιατί μεταξύ των ελληνων δεν υπήρχε βασιλική οικογένεια.
·  Γιατί το πρώτο ελληνικό κράτος δεν είχε δημοκρατικό πολίτευμα, αλλά βασιλιά που έκανε ό,τι ήθελε;
  1.   Γιατί έπρεπε κάποιος να παίρνει γρήγορα τις αποφάσεις σ' εκείνες τις κρίσιμες στιγμές.
  2.   Γιατί οι Μεγάλες Δυνάμεις επέβαλαν στο νέο κράτος το πολίτευμα που είχαν και οι ίδιες.
  3.   Γιατί οι έλληνες μετά από τόσα χρόνια σκλαβιάς ήταν απαίδευτοι και δεν γνώριζαν πώς να οργανώσουν ένα δημοκρατικό κράτος.
  4.   Γιατί απλώς οι έλληνες στάθηκαν άτυχοι με τον πρώτο βασιλιά, τον Όθωνα, που δεν ήταν καθόλου δημοκρατικός και γι' αυτό άλλωστε τον έδιωξαν μετά από λίγα χρόνια.

Κρυφό σχολειό: μύθος ή πραγματικότητα;

Η παρακάτω πρόταση προέκυψε από εργασία των μαθητών της Γ΄ γυμνασίου στο γυμνάσιο Νευροκοπίου τη χρονιά 2010-2011. Κάθε μαθητής χωριστά αναζήτησε πληροφορίες και σύνθεσε μια μικρή εργασία προσπαθώντας να απαντήσει στο ανοιχτό ερώτημα που οι ίδιοι είχαν θέσει στην τάξη αν το κρυφό σχολειό είναι μύθος ή πραγματικότητα. Ανεξάρτητα από την αφετηρία τους και με τον διδάσκοντα εντελώς ουδέτερο, προσπάθησαν να καταλήξουν στο δικό τους συμπέρασμα με βάση την πειστικότητα των επιχειρημάτων που διάβασαν. Η δουλειά έγινε στη σχολική βιβλιοθήκη και χρησιμοποιήθηκαν διάφορα βιβλία και διαδικτυακοί τόποι που είτε προτάθηκαν από τον διδάσκοντα είτε εντοπίστηκαν με ελεύθερη αναζήτηση από τους ίδιους τους μαθητές. Κατόπιν ο κάθε μαθητής παρουσίασε τα συμπεράσματά του και τοποθετήθηκε τεκμηριωμένα μέσα στη τάξη. Παρά το γεγονός ότι πριν ξεκινήσει η δραστηριότητα οι απόψεις για την ύπαρξη του κρυφού σχολειού ήταν περισσότερες (10/17) μετά την ερευνητική διαδικασία οι περισσότεροι μαθητές τοποθετήθηκαν με τη θέση ότι το κρυφό σχολειό ήταν μύθος (14/17).
Μέσα, λοιπόν, από αυτές τις εργασίες αντλήθηκαν τα επιχειρήματα της μιας και της άλλης άποψης και σχεδόν μόνοι τους οι μαθητές έστησαν την παρακάτω συζήτηση, την οποία παρουσίασαν στη γιορτή της 25ης Μαρτίου 2011. Χωρίστηκαν σε δύο ομάδες με έναν μαθητή-συντονιστή και αναπαραστήσαν έναν «αγώνα λόγων». Για την καλύτερη κατανόηση από πλευράς των θεατών υπήρχε κι ένα συνοδευτικό ppt που πρόβαλλε στην οθόνη πρόσωπα, έργα, τόπους κ.α που επικαλούνταν στις τοποθετήσεις τους οι "αντίπαλες" ομάδες. Η παρέμβαση του καθηγητή περιορίστηκε σε στοιχειώδη φιλολογική επιμέλεια των κειμένων. Όλο το στήσιμο έγινε από τους ίδιους τους μαθητές. Προφανώς η πρόταση είναι διαθέσιμη για οποιαδήποτε επεξεργασία και χρήση από κάθε συνάδερφο.  Προηγείται το βίντεο της γιορτής όπως παρουσιάστηκε στην επέτειο της 25ης Μαρτίου από τους μαθητές.






Στο τέλος ακολουθεί η βιβλιογραφία και οι πηγές από το ίντερνετ που χρησιμοποίησαν οι μαθητές για να καταλήξουν ο καθένας στα συμπεράσματά του.

Συντονιστής της συζήτησης:
Το θέμα που θα μας απασχολήσει σήμερα είναι το κρυφό σχολειό. Αν δηλαδή είναι μύθος ή πραγματικότητα. Πρόκειται για ένα ιστορικό θέμα που το ακούμε από τα παιδικά μας χρόνια. Μεγαλώσαμε θεωρώντας ότι είναι αυτονόητη η ύπαρξή του, ωστόσο, φαίνεται πως υπάρχουν έντονες αμφιβολίες γι’ αυτό. Σήμερα λοιπόν οι μαθητές του Γ2 θα παρουσιάσουν τα αποτελέσματα μιας εργασίας τους που σκοπό είχε να διερευνήσει κατά πόσο το κρυφό σχολειό αποτελεί μύθο ή πραγματικότητα. Τα συμπεράσματά τους θα τα παρουσιάσουν μέσα από έναν αγώνα λόγων στη συζήτηση που θα ακολουθήσει. Η μία ομάδα έχει συγκεντρώσει επιχειρήματα που υποστηρίζουν την ύπαρξη του κρυφού σχολειού ενώ η άλλη επιχειρήματα που αμφισβητούν την ύπαρξή του.

Καλημέρα λοιπόν και στις δύο ομάδες. Ας μας πει η πλευρά που θεωρεί ότι το κρυφό σχολειό είναι πραγματικό ιστορικό γεγονός, σε ποιες αποδείξεις βασίζεται.

Ομάδα Α: (πραγματικό γεγονός)
Σημαντική απόδειξη για μας αποτελούν τα λόγια ενός έλληνα σύγχρονου της επανάστασης, του Κανέλλου, που ήταν φίλος του Ρήγα και του Κοραή. Αυτός λοιπόν σε μια επιστολή του σε έναν γερμανό θεατρικό συγγραφέα το 1822 αναφέρει ότι «οι Τούρκοι εμπόδιζαν τα σχολεία αυστηρότερα και από τις εκκλησίες» και ότι οι Έλληνες προσπαθούσαν να συστήσουν σχολεία «κρυφίως» δηλαδή κρυφά. Την πληροφορία αυτή επικαλείται και υποστηρίζει και ο σύγχρονός μας φιλόλογος και ιστορικός Σαράντος Καργάκος.

Να προσθέσουμε επίσης ότι έχουν σωθεί πολλά ονόματα κρυφών σχολειών της εποχής εκείνης. Στην περίφημη μονή Προυσσού στη Ρούμελη διασώζεται ένα μικρό κτίριο που το ονομάζουν «Κρυφό Σχολειό» και λένε ότι σ’ αυτό δίδαξε ο εθνομάρτυρας Κοσμάς ο Αιτωλός. Πλουσιότατη άλλωστε είναι η παράδοση για το κρυφό σχολειό στην Πελοπόννησο στη Δημητσάνα, στη μονή Φιλοσόφου κ.α Πώς λοιπόν δικαιολογούνται τόσα ονόματα κρυφών σχολειών αν υπήρχαν και λειτουργούσαν φανερά σχολεία;

Και κάτι ακόμα που αφορά τη Βόρεια Ήπειρο στις αρχές του 20ου αιώνα λίγο μετά την απελευθέρωσή της από τον ελληνικό στρατό. Το 1913, λοιπόν, ο γάλλος δημοσιογράφος Ρενέ Πο (Rene Puaux) περιηγήθηκε την Ήπειρο και συνομιλώντας με Έλληνες Ηπειρώτες μαθαίνει έκπληκτος ότι «κανένα βιβλίο τυπωμένο στην Αθήνα δεν γινόταν δεκτό στα σχολεία της Ηπείρου [την εποχή της τουρκοκρατίας]. Ήταν επιβεβλημένο να τα προμηθεύονται όλα από την Κων/πολη. Η ελληνική ιστορία ήταν απαγορευμένη. Στην περίπτωση αυτή λειτουργούσαν πρόσθετα κρυφά μαθήματα όπου χωρίς βιβλία χωρίς τετράδια ο νεαρός ηπειρώτης μάθαινε για τη μητέρα πατρίδα, διδασκόταν τον εθνικό της ύμνο, τα ποιήματά της και τους ήρωές της.

Συντονιστής:
Πολύ σαφή και ενδιαφέροντα επιχειρήματα. Εσείς λοιπόν (στην ομάδα Β) πώς απαντάτε;

Ομάδα Β: (μύθος)
Πρώτα απ’ όλα να πούμε ότι στο επίσημο πολύτομο έργο της Εκδοτικής Αθηνών «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», που γράφτηκε από τους πιο έγκυρους σύγχρονους ιστορικούς, λέγεται ξεκάθαρα ότι το κρυφό σχολειό είναι μύθος και αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός ότι δεν υπάρχει «καμία ιστορική μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη του κρυφού σχολειού».

Σημαντικό νομίζουμε επιχείρημα είναι και η άποψη του π. Μεταλληνού που είναι παπάς και σημαντικός πνευματικός άνθρωπος της εποχής μας, ο οποίος στο βιβλίο του «Τουρκοκρατία» χαρακτηρίζει το κρυφό σχολειό «ωραίο μύθο» και θεωρεί βέβαιο ότι «στα μεγάλα τουλάχιστον κέντρα λειτουργούσαν κοινά σχολειά με λίγους μαθητές και δασκάλους αμειβόμενους από εύπορες οικογένειες».

Άλλωστε να προσθέσουμε και το αναμφισβήτητο γεγονός ότι ήδη το 1811 λειτουργούσαν πολλά σχολεία στα νησιά και στην ηπειρωτική Ελλάδα, κυρίως Γιάννενα, Αμπελάκια, Τσαρίτσανη, Ζαγορά, Αθήνα, Ναύπακτο, Άργος και Δημητσάνα. Αυτό και μόνο αποδεικνύει πως τα σχολεία λειτουργούσαν φανερά.

Παρέμβαση από Ομάδα Α:
Δεν είναι έτσι ακριβώς. Οπωσδήποτε λειτουργούσαν φανερά σχολεία. Όμως να μην ξεχνάμε ότι σε κάποιες περιοχές οι Τούρκοι διοικητές και πασάδες ήταν πολύ πιο αυστηροί και σκληροί από κάποιους άλλους και γι’ αυτό δεν βρίσκουμε παντού κρυφά σχολειά αλλά μόνο σε μερικές περιοχές.

Ανταπάντηση από Ομάδα Β:
Πάντως από όσα διαβάσαμε, οι Τούρκοι δεν φαίνεται να αρνήθηκαν να δώσουν άδεια για να λειτουργήσει κάποιο σχολείο. Κι ακόμα δεν έχουμε κάποιο παράδειγμα που να έκλεισαν με τη βία κάποιο σχολείο.

Συντονιστής:
Είναι νομίζω σαφής η διαφορά των απόψεων. Αν όμως στις μαρτυρίες και τα βιβλια που αναφέρατε υπάρχει διαφωνία, θα μπορούσατε να μας πείτε τι απάντηση δίνουν σχετικά με το θέμα τα βιβλία της Ιστορίας που διδασκόμαστε όλα αυτά τα χρόνια στο σχολείο;

Ομάδα Β:

Ας ξεκινήσουμε με το βιβλίο της έκτης δημοτικού. Εκεί λοιπόν το κρυφό σχολειό δεν αναφέρεται πουθενά παρά μόνο σ’ ένα παράθεμα και μάλιστα μέσα σε εισαγωγικά.. Φαίνεται δηλαδή να το θεωρεί θρύλο ενώ παρακάτω δηλώνει ξεκάθαρα ότι λειτουργούσαν φανερά σχολειά κατά την τουρκοκρατία.

Ομάδα Α:

Να διακόψω μια στιγμή. Πράγματι έτσι είναι. Ωστόσο το βιβλίο της στ΄ δημοτικού δεν απορρίπτει την ύπαρξή του κρυφού σχολειού. Μάλιστα τονίζει ότι ήταν μια λαϊκή μνήμη που διασώθηκε αργότερα μέσα από τραγούδια. Άρα το βιβλίο της έκτης δημοτικού δεν αρνείται ακριβώς την ύπαρξη του κρυφού σχολειού

Ομάδα Β:
Ακόμα κι αν είναι έτσι τότε γιατί στα βιβλία της Γ΄ γυμνασίου και Γ΄ λυκείου δεν αναφέρεται απολύτως τίποτα; Δεν θα έπρεπε για ένα τόσο σημαντικό θέμα;

Ομάδα Α:
Μα τα βιβλία αυτά δεν αναφέρουν τίποτε γιατί δεν ασχολούνται με την εκπαίδευση κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας.

Ομάδα Β:
Αυτό δεν ισχύει γιατί το βιβλίο της Γ΄ γυμνασίου αναφέρεται στην εκπαίδευση και στο νεοελληνικό διαφωτισμό. Τίποτε όμως δεν αναφέρει για το κρυφό σχολειό.

Συντονιστής:
Θα μου επιτρέψετε να βάλω στη συζήτηση κι ένα ακόμη ζήτημα σχετικό. Όταν ακούμε για το κρυφό σχολειό έρχεται αυτόματα στο μυαλό μας το γνωστό τραγουδάκι «φεγγαράκι μου λαμπρό…». Δεν αποτελεί μια απόδειξη για την ύπαρξη του κρυφού σχολειού;
(στο σημείο αυτό παρουσιάστηκε σε διαφάνεια το ποίημα ώστε να το βλέπουν όλοι)

Ομάδα Α:
Σίγουρα είναι μια σημαντική απόδειξη γιατί πρόκειται για δημοτικό τραγούδι και αυτό σημαίνει ότι εκφράζει μια γνήσια λαϊκή μνήμη που δύσκολα μπορείς να αμφισβητήσεις.

Ομάδα Β:
Εμείς πιστεύουμε ότι το τραγουδάκι αυτό είναι μια μέθοδος διάδοσης του θρύλου του κρυφού σχολειού που μάλλον κατασκευάστηκε μετά την απελευθέρωση. Καμιά μαρτυρία δεν υπάρχει ότι αυτό το τραγουδάκι λεγόταν την εποχή της τουρκοκρατίας.

Ομάδα Α:
Εμάς θα μας επιτρέψετε να προσθέσουμε και το ποίημα του Ι. Πολέμη αλλά και τον γνωστό πίνακα του Γύζη όπου με σαφήνεια περιγράφουν τη λειτουργία των κρυφών σχολειών.
(στο σημείο αυτό παρουσιάστηκε σε διαφάνεια ο πίνακας για να καταλάβουν όλοι για ποιον πρόκειται)



Ομάδα Β:
Μα ο πίνακας του Γύζη δημιουργήθηκε το 1886. Είναι δηλαδή πολύ μεταγενέστερος και είναι μια φανταστική απεικόνιση, όπως ο ίδιος ο ζωγράφος επισημαίνει σε μια επιστολή του. Άλλωστε ο Γύζης ήταν βαθιά θρησκευόμενο άτομο και είναι απολύτως δικαιολογημένη η στάση του απέναντι στο κρυφό σχολειό.
(νέα διαφάνεια: το ποίημα του Ι. Πολέμη)

Όσον αφορά τώρα το ποίημα του Ι. Πολέμη, γράφτηκε 60 χρόνια μετά την επανάσταση. Το εμπνεύστηκε μάλιστα από τον πίνακα του Γύζη. Δεν έχει λοιπόν καμιά αποδεικτική αξία.

Συντονιστής:
Σας ευχαριστούμε πολύ για τη συζήτηση και τις ενδιαφέρουσες θέσεις σας. Κάπου εδώ τελειώνει και η κουβέντα μας. Ο καθένας μπορεί να βγάλει τα συμπεράσματά του. Φαίνεται όμως πως την αλήθεια στην ιστορία χρειάζεται συνεχώς να την ψάχνουμε. Ευχαριστούμε.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ- ΠΗΓΕΣ
  •  Ιστορία Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΒ, Εκδοτική Αθηνών, σελ 84.
  • Ι.Ε.Ε, τόμος Ι, Εκδοτική Αθηνών, σελίδα 366.
  • Ι.Ε.Ε, τόμος ΙΑ, Εκδοτική Αθηνών, σελ. 128-130
  • Διονύσιος Ακτύπης, Αριστείδης Βελαλίδης, Μαρία Καΐλα, Θεόδωρος Κατσούλακος, Γιάννης Παπαγρηγορίου, Κώστας Χωρεάνθης, Βιβλίο ΣΤ’ Δημοτικού, Στα Νεότερα Χρόνια,  εκδοτική ΟΕΒΔ, σελ 55.
  • Ευαγγελία Λούβη, Δημήτριος Χρ. Ξιφαράς,  Βιβλίο Γ’ Γυμνάσιου, Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία  εκδοτική ΟΕΒΔ.
  • Ιωαννης Κολιοπουλος, Κωνσταντινος Σβολοπουλος , Ευανθης Χατζηβασιλειου ,Θεοδωρος Νημας , Χαρις Σχολινακη-Χελιωτη, Ιστορια του νεοτερου και συγχρονου κοσμου Γ’ λυκειου, ΟΕΔΒ , Αθηνα
  • Γ. Μεταλληνός, Τουρκοκρατία, Ακρίτας, 1988
  • Δ. Ζακυνθηνού, Η Τουρκοκρατία
  • D.Dakin, Η Ενοποίηση της Ελλάδας, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, σελ 20.
  • Απ. Βακαλόπουλος, Ιστορία του νέου ελληνισμού, τόμος Ε, Ηρόδοτος, σελ 34.
  • www.kryfo-sxoleio.gr
  • www.oodegr.com
  • www.sarantakos.com
  • www.ardin.gr
  • www.hellinon.net
  • www.tromaktiko.com
  • www.xfe.gr
  • http://el.wikipedia.org/wiki/ Τουρκοκρατία
  • WWW.YOUTUBE.COM
  • http://www.tovima.gr/
  • http://users.sch.gr/symfo/


Α. Η ελληνική οικονομία μετά την Επανάσταση: διάγραμμα της ενότητας...


  1. Τα δημογραφικά δεδομένα
α. Ο πληθυσμός
·        Γενικά γνωρίσματα της Ελλάδας αμέσως μετά την επανάσταση:

1.      φτωχή
2.      με απαρχαιωμένες παραγωγικές δομές
3.      μικρή σε έκταση
4.      ολιγάνθρωπη

·        Τα σύνορα μέχρι τα τέλη του 19ου αι. μόλις αγγίζουν τα όρια της Μακεδονίας.

·        Χώρα πολύ αραιοκατοικημένη.

·        Τοπίο εγκατάλειψης / εδάφη γυμνά και χέρσα λόγω:

1.      υπερβόσκησης
2.      υπερβολικής υλοτόμησης
3.      εκτεταμένης αγρανάπαυσης

·        Γνωρίσματα του πληθυσμού:

1.      αυξανόταν με γρήγορους ρυθμούς
2.      είχε περιορισμένες οικονομικές δυνατότητες
3.      είχε πενιχρά παραγωγικά πλεονάσματα
4.      εξαιρετικά ευάλωτος σε περιόδους αστάθειας (π.χ ναυτικός αποκλεισμός του 1854)
β. Οι μετακινήσεις μέσα και έξω από την Ελλάδα

·        Μετακινήσεις στο εσωτερικό προς τα αστικά κέντρα χωρίς πρόθεση εγκατάστασης.
·        Μετακινήσεις στο εξωτερικό:

1.      Αν. Μεσόγειο, Μαύρη Θάλασσα, Δούναβη, Νότια Ρωσία, Μ. Ασία, Αίγυπτο.
2.      Αμερική.

Α. Η ελληνική οικονομία μετά την επανάσταση: διάγραμμα της ενότητας...


2. Οι παραγωγικές δυνάμεις μέσα και έξω από την Ελλάδα και η «Μεγάλη Ιδέα»

  • Η Ελλάδα είναι χώρα καθυστερημένη γιατί:
    1. απουσιάζουν τα ισχυρά κέντρα ανάπτυξης
    2. απουσιάζουν οι πρώτες ύλες
    3. απουσιάζει το ειδικευμένο και φθηνό εργατικό δυναμικό
    4. διαθέτει ελάχιστα ιδιωτικά και δημόσια κεφάλαια
    5. διαθέτει περιορισμένη έως ασήμαντη εσωτερική αγορά
  • Η Ελλάδα ανταγωνίζεται τον εαυτό της γιατί:
    1. πλούσια κέντρα Ελλήνων της διασποράς δραστηριοποιούνται στο εξωτερικό
    2. αδιαφορούν για την τύχη του νεοσύστατου κράτους μέχρι τα τέλη του 19ου αι.
  • «Μεγάλη Ιδέα»: Το νεοσύστατο κράτος είναι μια ημιτελής κατασκευή και επομένως η εθνική ολοκλήρωση προϋποθέτει διεύρυνση των συνόρων του.
  • Οικονομικές και πολιτικές επιπτώσεις της «Μεγάλης Ιδέας»:
    1. περιορισμένο ενδιαφέρον για την εσωτερική οικονομική ανόρθωση
    2. περιορισμένο ενδιαφέρον για τη γεφύρωση του χάσματος με τη δύση
    3. οι οικονομικές πρωτοβουλίες γίνονται έρμαια των εθνικών κρίσεων

Β. Η ελληνική οικονομία κατά τον 19ο αιώνα: διάγραμμα της ενότητας...


1. Το εμπόριο

  • Το εσωτερικό εμπόριο ήταν περιορισμένο λόγω:
    1. μικρών οικονομικών μεγεθών
    2. μικρού πληθυσμού
    3. μικρής αγοραστικής δύναμης
    4. απουσίας μεγάλων παραγωγικών μονάδων
  • Το εξωτερικό εμπόριο:
1.      ήταν μόνιμα παθητικό
2.      συνέβαλλε στην αντιμετώπιση του επισιτιστικού προβλήματος
3.      αποτελούσε αξιόπιστη πηγή εσόδων

  • Το εξωτερικό εμπόριο αναπτύσσεται ανάλογα με:
    1. τη βελτίωση των εθνικών οικονομικών μεγεθών
    2. την ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου
  • Η Ελλάδα εξάγει:
1.      αγροτικά προϊόντα (σταφίδα, ελαιόλαδο, κρασί)
2.      πρώτες ύλες (βαμβάκι, δέρματα, μεταλλεύματα)

  • Η Ελλάδα εισάγει:
1.      αγροτικά προϊόντα (δημητριακά)
2.      βιομηχανικά προϊόντα (υφάσματα, ξυλεία, μηχανήματα)

  • Η Ελλάδα συνεργάζεται εμπορικά με:
1.      Δυτική Ευρώπη
2.      Οθωμανική αυτοκρατορία

  • Η εμπορική δραστηριότητα των Ελλήνων της διασποράς ανταγωνίζεται τόσο τους ντόπιους εμπόρους όσο και τους ξένους.

Β. Η ελληνική οικονομία κατά τον 19ο αιώνα: διάγραμμα της ενότητας...

2. Η εμπορική ναυτιλία
  • Το 18ο αιώνα αναπτύσσεται η ναυτιλία λόγω:
    1. εξόδου της Ρωσίας στη Μαύρη Θάλασσα
    2. της συνθήκης του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή
    3. Γαλλικής επανάστασης / Ναπολεόντειων πολέμων
  • Στη διάρκεια της Επανάστασης η ναυτιλία παρακμάζει γιατί:
1.      ο εμπορικός στόλος μετατρέπεται σε πολεμικό
2.      οι δρόμοι του εμπορίου κλείνουν
3.      καταστρέφονται παραδοσιακά ναυτιλιακά κέντρα

  • Στο νεοσύστατο κράτος νέο κέντρο η Σύρος λόγω:
1.      της στρατηγικής της θέσης
2.      της δυναμικής παρουσίας των Ελλήνων της διασποράς στην ευρύτερη περιοχή

  • Το 19ο αιώνα η ελληνική ναυτιλία έχει γενικά ανοδική πορεία καθώς:
1.      αυξάνεται ο αριθμός και η χωρητικότητα των πλοίων
2.      αντικαθίστανται σταδιακά τα ιστιοφόρα από ατμόπλοια
3.      γίνονται δημόσια έργα (λιμάνια, φαροσήμανση)

  • Η είσοδος του ατμού και οδηγεί αναζήτηση κεφαλαίων από:
1.      εταιρίες
2.      ισχυρά επιχειρηματικά σχήματα

Χρηματοδότες της νέας εξέλιξης είναι:

1.      το κράτος
2.      οι τράπεζες
3.      οι ομογενείς

  • Προβλήματα ανάπτυξης της ατμοπλοΐας είναι:
1.      η περιορισμένη διαθεσιμότητα κεφαλαίων
2.      ο αυξημένος επιχειρηματικός κίνδυνος
  • Η ανάπτυξη έρχεται αλλά καταστρέφεται από τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο.

Β. Η ελληνική οικονομία κατά τον 19ο αιώνα: διάγραμμα της ενότητας...


3. Η διανομή των εθνικών κτημάτων

  • «Εθνικές γαίες»: Κτηματικές ιδιοκτησίες των Οθωμανών που περιήλθαν στον έλεγχο του ελληνικού κράτους «επαναστατικώ δικαίω».
  • Χρησιμοποιήθηκαν ως:
    1. υποθήκες για τη σύναψη δανείων
    2. μέσα εξασφάλισης εσόδων μέσω της εκποίησής τους
  • Εμπόδια για τη διανομή τους:
    1. τα ισχυρά δικαιώματα ιδιοκτησίας των ανθρώπων που τα καλλιεργούσαν για χρόνια
    2. η έλλειψη ξεκάθαρων τίτλων ιδιοκτησίας
    3. τα επάλληλα δικαιώματα επί της γης
    4. η απευθείας εξαγορά τους από ιδιώτες χωρίς κρατική διαμεσολάβηση
    5. οι καταπατήσεις
    6. η προσαρμογή από το οθωμανικό στο βυζαντινορωμαϊκό δίκαιο
  • Οι «εθνικές γαίες» οδηγούνταν σε πολυτεμαχισμό λόγω:
    1. έλλειψης μεγάλων κεφαλαίων
    2. τάσης απόκτησης ακίνητης περιουσίας στις πόλεις
  • Αποτελέσματα:
    1. αποτράπηκαν οι κοινωνικές εντάσεις και συγκρούσεις
    2. οι μικρές ιδιοκτησίες ήταν ευάλωτες σε κρίσεις, στις διαθέσεις της αγοράς και στους φόρους
    3. ευνοήθηκε η ανάπτυξη ενός συστήματος πολιτικής προστασίας
  • 1870-1871: νομοθετικές ρυθμίσεις με στόχο:
1.      να εξασφαλιστούν οι ακτήμονες χωρικοί
2.      το κράτος να εξασφαλίσει έσοδα μέσω της εκποίησης

  • Αντιφατικοί στόχοι που οδήγησαν μεν σε σημαντική διανομή γαιών αλλά με τα μισά έσοδα για το κράτος.

Β. Η ελληνική οικονομία κατά τον 19ο αιώνα: διάγραμμα της ενότητας...


4. Η εκμετάλλευση των ορυχείων

  • Η απουσία βαριάς βιομηχανίας στην Ελλάδα περιόριζε το ενδιαφέρον για εκμετάλλευση του υπεδάφους.
  • Οι δραστηριότητες αυτές αποσκοπούσαν:
    1. σε εξαγωγές μεταλλευτικών προϊόντων για τις δυτικές βιομηχανίες
    2. στην εξυπηρέτηση τοπικών αναγκών με προϊόντα λατομείων και οικοδομικά υλικά
  • Η εκμετάλλευση των κοιτασμάτων ενθαρρύνθηκε λόγω:
    1. της νομοθεσίας στη δεκαετία του 1860 που εκχωρούσε μεταλλευτικά δικαιώματα με ευνοϊκούς όρους
    2. των διαφόρων συγκυριών (π.χ διώρυγα του Σουέζ)
  • 1866 Λαύριο: γαλλοϊταλική εταιρία εξορύσσει μεταλλεύματα:
    1. από τα κοιτάσματα
    2. από τις «σκωρίες»
  • Άλλες περιοχές εκμετάλλευσης:
    1. Μήλος
    2. Νάξος
    3. Θήρα
  • Υλικά εξόρυξης:
    1. άργυρος
    2. μόλυβδος
    3. θειάφι
    4. σμύριδα
    5. θηραϊκή γη
    6. μάρμαρο
    7. αλάτι

Β. Η ελληνική οικονομία κατά τον 19ο αιώνα: διάγραμμα της ενότητας...


5. Η δημιουργία τραπεζικού συστήματος

  • Η ίδρυση τραπεζών ήταν αναγκαία γιατί:
    1. θα εξυπηρετούσε τις κυβερνητικές ανάγκες
    2. θα εξασφάλιζε στους επιχειρηματίες ένα σύστημα δανεισμού χωρίς τοκογλυφία
  • Γνωρίσματα του πιστωτικού συστήματος τα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας:
    1. ήταν συνδεδεμένο με το εμπόριο αγροτικών προϊόντων
    2. οι έμποροι δάνειζαν με τοκογλυφικούς όρους
    3. ο δανεισμός κατευθυνόταν κυρίως στους αγρότες με δυσμενείς όρους
    4. άλλοι κλάδοι στερούνταν πιστώσεις και περιόριζαν τις επιχειρηματικές τους πρωτοβουλίες
  • 1841: Ίδρυση της Εθνικής Τράπεζας με κύριους μετόχους:
    1. ο κεφαλαιούχος Εϋνάρδος
    2. το ελληνικό κράτος
    3. έλληνες έμποροι και επιχειρηματίες της διασποράς
    4. ξένες προσωπικότητες
    5. κεφαλαιούχοι του ελληνικού χώρου
  • Πρώτος διοικητής: Γεώργιος Σταύρου
  • Κύρια δραστηριότητα της τράπεζας είναι η έκδοση χαρτονομίσματος.
  • Η Εθνική Τράπεζα εξαπλώνεται και σε άλλες πόλεις και βοηθά στην αντιμετώπιση της τοκογλυφίας.
  • Άλλες τράπεζες:
1.      Ιονική Τράπεζα
2.      Τράπεζα Ηπειροθεσσαλίας
3.      Γενική Πιστωτική Τράπεζα
4.      Τράπεζα Βιομηχανικής Πίστεως

Β. Η ελληνική οικονομία κατά τον 19ο αιώνα: διάγραμμα της ενότητας...


6. Η βιομηχανία

  • Η ανάπτυξη της βιομηχανίας στο νεοσύστατο κράτος ήταν απλώς ένα αίτημα και μια προσδοκία χωρίς διέξοδο.
  • Οι πρώτες βιομηχανικές μονάδες σχετίζονταν με τη μεταποίηση αγροτικών προϊόντων και παρέμειναν ως προς τα μεγέθη τους στάσιμες. (βυρσοδεψεία, αλευρόμυλοι, κλωστήρια)
  • Αιτίες της παραπάνω καθυστέρησης:
    1. η μικρή εγχώρια αγορά
    2. η πίεση των εισαγόμενων προϊόντων
    3. η έλλειψη πολυάριθμου, ειδικευμένου και φθηνού εργατικού δυναμικού
  • Γύρω στα 1870 σημειώνεται ένα βραχύβιο κύμα ίδρυσης βιομηχανικών επιχειρήσεων.
  • Στις αρχές του 20ου αιώνα ξεκινά η ανάπτυξη της βαριάς βιομηχανίας:
    1. μεταλλουργία
    2. ναυπηγική
    3. τσιμεντοβιομηχανία
  • Γενικές αιτίες καθυστέρησης της ελληνικής βιομηχανίας:
    1. έλλειψη κεφαλαίων
    2. διασπορά των υπαρχόντων σε άλλες δραστηριότητες
    3. περιορισμένη - εδαφικά και πληθυσμιακά – βάση οικονομικής εξάπλωσης
    4. έλλειψη πρώτων υλών
    5. χρόνια έλλειψη εργατικών χεριών
    6. έλλειψη γενικής και τεχνικής παιδείας
  • Αν και μετά το 1912-13 άλλαξαν κάποια δεδομένα, ωστόσο η ελληνική βιομηχανία:
1.      παρέμεινε προσηλωμένη σε δευτερεύουσες δραστηριότητες
2.      αναζητούσε διαρκώς την ενίσχυση και βοήθεια του κράτους