Ο Αντώνης Λιάκος στη Δράμα

Ο Σύνδεσμος Φιλολόγων ν. Δράμας οργανώνει δύο ομιλίες με καλεσμένο τον καθηγητή Ιστορίας στο ΕΚΠΑ Α. Λιάκο. Η πρώτη θα γίνει στην αίθουσα πολλαπλών χρήσεων του δημαρχείου στις 13 Δεκεμβρίου 2013 και ώρα 6.30 μμ. Θέμα της: "Τι πολίτες θέλουμε να προετοιμάζει το σχολείο;". Η δεύτερη θα πραγματοποιηθεί στη μικρή αίθουσα του δημοτικού ωδείου το Σάββατο 14 Δεκεμβρίου 2013 στις 10.30 πμ. Θέμα της: "Θεωρία της Ιστορίας, γιατί μας ενδιαφέρει."

Ένα τρέιλερ των ομιλιών στο κανάλι του Συνδέσμου Φιλολόγων ν. Δράμας.

Επικοινωνία στο σχολείο (Γλώσσα Α΄ Γυμνασίου)

Η παρακάτω δοκιμή προέκυψε ως υλικό από το αφιέρωμα του Συνδέσμου Φιλολόγων ν. Δράμας στον Α. Β. Μουμτζάκη ( Το υλικό έχει αναρτηθεί και στην ιστοσελίδα της Β΄βάθμιας Διεύθυνσης Δράμας). Σε μια προσπάθεια γνωριμίας των παιδιών με το έργο του χρησιμοποιούνται αποσπάσματα από κείμενά του συνοδευόμενα από ασκήσεις σχετικές με την ύλη που διδάσκονται οι μαθητές στη Γλώσσα των τριών τάξεων του Γυμνασίου. Το συγκεκριμένο αφορά τη Α΄ τάξη.


Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η νέα γλωσσολογία αντίθετα με την παραδοσιακή μελέτη της γλώσσας μάς έμαθε πως η βασική λειτουργία του λόγου, η επικοινωνία, θεωρεί —αυτονόητα— ως κύριο πρόσωπο για την ομιλία, για τη δημιουργία λόγου, και τον αποδέκτη, όχι πια μόνο τον πομπό. Και αυτή τη μορφή γλωσσικής διδασκαλίας επιδιώκουμε σήμερα στο γυμνάσιο. Ο μαθητής χρειάζεται όχι μόνο να μάθει να μιλάει και να διαβάζει για να τον ακούσουν οι άλλοι, αλλά να μάθει να ακούει και τους άλλους.
Ο προφορικός άλλωστε λόγος ως στόχος της γλωσσικής διδασκαλίας δεν υπήρξε ποτέ παλαιότερα και σχεδόν και ως τώρα ένας πολύ βασικός ούτε πάντοτε επιδιωκόμενος στόχος. Η εκπαίδευσή μας ήταν και παραμένει και σήμερα εκπαίδευση κυρίως του γραπτού λόγου. Και αυτό δεν αναφέρεται μόνο στα θέματα τα διοικητικά ή τα νομοθετικά, π.χ. εφαρμογή παλαιότερων διαταγμάτων για εκπαιδευτικά πράγματα που άλλαξαν ωστόσο στόχους, ή στη γραπτή εξέταση ως την κύρια και θεωρούμενη ως την πιο έγκυρη μορφή αξιολόγησης των μαθητών κτλ. Αλλά αναφέρεται κυρίως στην υπερβολική πεποίθηση πολλών δασκάλων —και μαθητών— για την αποκλειστική σημασία και αξία του γραπτού λόγου, όπως φαίνεται συχνά στη σχολική πράξη.
Η σωστή ανάγνωση π.χ. πολλές φορές θεωρείται μια ασήμαντη ή περιττή εργασία ή κάποτε μόνο ως επιδίωξη να μάθουν οι μαθητές —αν δεν ξέρουν— να «διαβάζουν», όπως λέγεται για τους αναλφάβητους, δηλαδή να γνωρίσουν τα γράμματα και τους συνδυασμούς τους —κάτι που επιδιώκουμε από την αρχή στο δημοτικό σχολείο. Η αξία που αποδίδεται στο γραπτό λόγο είναι αποκλειστική, όχι απλώς μια προτεραιότητα.
Είναι χαρακτηριστική γι’ αυτό η απάντηση που δίνεται συχνά στους σχολικούς συμβούλους στο γυμνάσιο, όταν ρωτούν για μια τάξη «πώς πάνε οι μαθητές στο γλωσσικό μάθημα». Η πρώτη απάντηση τις περισσότερες φορές —και όχι μόνο από νέους καθηγητές— είναι: «Οι μαθητές είναι πολύ αδύνατοι στην ορθογραφία». Η ορθογραφία φαίνεται, χωρίς να είναι παράξενο, ως η πρώτη, κάποτε και αποκλειστική, απαίτηση γλωσσικής παιδείας.
Α. Β. Μουμτζάκης, Τα βιβλία «Νεοελληνική Γλώσσα» για το γυμνάσιο (παρατηρήσεις και προτάσεις διδασκαλίας), 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο «Η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας», Θεσσαλονίκη, 1996

Παρατηρήσεις*:

  1. Ποιον τίτλο θα βάζατε στο κείμενο;

  1. Από πού συμπεραίνει ο συγγραφέας ότι η εκπαίδευση στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά στον γραπτό λόγο; Να απαριθμήσετε στο κείμενο τις αποδείξεις που επικαλείται.

  1. Στην τελευταία παράγραφο παρουσιάζεται έμμεσα ένας διάλογος ανάμεσα στο σύμβουλο και τους καθηγητές. Προσπαθήστε να ζωντανέψετε αυτόν το διάλογο περιγράφοντας σαν σκηνοθέτης τα στοιχεία εκείνα που λείπουν από το κείμενο: πώς φαντάζεστε δηλαδή ότι έθεσε την ερώτηση ο σύμβουλος και πώς απάντησαν οι καθηγητές (χειρονομίες, γκριμάτσες, επιτονισμός της φωνής, ύφος, στάση/κίνηση σώματος).
  2. γραπτή εξέταση ως την κύρια και θεωρούμενη ως την πιο έγκυρη μορφή αξιολόγησης των μαθητών: Ισχύει ακόμα αυτό ή έχει αλλάξει; Πού οφείλεται κατά τη γνώμη σας η μεγάλη δύναμη του γραπτού λόγου στο σχολείο;

  1. Οι μαθητές είναι πολύ αδύνατοι στην ορθογραφία: Επιλέξτε τη σωστή απάντηση.
Η πρόταση αυτή είναι
α. απλή και επιφωνηματική
β. επαυξημένη και αποφαντική
γ. ελλειπτική και αποφαντική

  1. εκπαίδευση, (να) μάθει, ακούσουν: να προσθέσετε το κατάλληλο επίθημα-κατάληξη από αυτά που ακολουθούν ώστε να προκύψουν νέες παράγωγες λέξεις. –μα, -τος, -ικός

  1. ασήμαντη, επιδίωξη, παραμένει: με ποια προθήματα προέκυψαν αυτές οι παράγωγες λέξεις;

  1. Η σωστή ανάγνωση π.χ. πολλές φορές θεωρείται μια ασήμαντη ή περιττή εργασία: να μεταφέρετε την πρόταση στο παρελθόν.

  1. Και αυτή τη μορφή γλωσσικής διδασκαλίας επιδιώκουμε σήμερα στο γυμνάσιο: ποιος θα ήταν ο κατάλληλος χρόνος του ρήματος αν η πρόταση έλεγε:
Και αυτή τη μορφή γλωσσικής διδασκαλίας .............................στο αυριανό μας μάθημα.

  1. Ο καθηγητής που διδάσκει γλώσσα έχει την πρόθεση να αποφασίσετε εσείς αν θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη του σοβαρά τα ορθογραφικά σας λάθη στα γραπτά που του δίνετε. Η συζήτηση γίνεται μεταξύ σας στην τάξη με παρεμβάσεις και του ίδιου του καθηγητή που αποκλειστικό σκοπό έχουν το συντονισμό της κουβέντας. Προσπαθήστε να αναπαραστήσετε το διάλογο, δίνοντας ταυτόχρονα και τις απαραίτητες σκηνοθετικές οδηγίες ώστε να γίνει κατανοητό και το ύφος του κάθε παιδιού που τοποθετείται αλλά και του καθηγητή που παρεμβαίνει. Φανταστείτε μια ζωντανή συζήτηση με συμφωνίες και διαφωνίες. (250 λέξεις περίπου)

*Η παραπάνω δοκιμή στηρίζεται θεματικά στη 2η ενότητα του σχολικού βιβλίου με τίτλο: Επικοινωνία στο σχολείο. Οι ασκήσεις αφορούν περισσότερες ενότητες πριν και μετά.

Το σχολείο στο χρόνο (Γλώσσα Β΄ Γυμνασίου)

Η παρακάτω δοκιμή προέκυψε ως υλικό από το αφιέρωμα του Συνδέσμου Φιλολόγων ν. Δράμας στον Α. Β. Μουμτζάκη ( Το υλικό έχει αναρτηθεί και στην ιστοσελίδα της Β΄βάθμιας Διεύθυνσης Δράμας). Σε μια προσπάθεια γνωριμίας των παιδιών με το έργο του χρησιμοποιούνται αποσπάσματα από κείμενά του συνοδευόμενα από ασκήσεις σχετικές με την ύλη που διδάσκονται οι μαθητές στη Γλώσσα των τριών τάξεων του Γυμνασίου. Το συγκεκριμένο αφορά τη Β΄ τάξη.


Πραγματικά οι αλλαγές στα νεότερα χρόνια είναι πολλές και μεγάλες.
Μερικά παραδείγματα που αναφέρονται στους νέους τρόπους της παιδαγωγικής γενικότερα πράξης θα μπορούσαν να είναι τα ακόλουθα:
α) Δεν είναι πια αποδεκτή η άποψη του θετικισμού κυρίως για την επιδίωξη της αντικειμενικής  και  πλήρους γνώσης στο σχολείο, δηλαδή η επιδίωξη να μάθει ο μαθητής όσα του χρειάζονται, όσο το να «μάθει να μαθαίνει».
β) Το σύγχρονο σχολείο, όσο και αν έχει δικές του αρχές και απαιτήσεις και δικό του πρόγραμμα, δεν μπορεί να είναι απομονωμένο από τη ζωή. Η κοινωνικοποίηση του ανθρώπου αρχίζει από το σχολείο. Υπάρχει διαλεκτική σχέση σχολείου και κοινωνίας, κάτι που δεν το παρατηρούσε κανείς πάντοτε στο προηγούμενο σχολείο. Και επειδή οι λέξεις προδίδουν, ας σκεφτεί κανείς τη γνωστή φράση των καθηγητών προς τους μαθητές, τουλάχιστο άλλοτε: «όταν μεθαύριο θα βγείτε στην κοινωνία...» κτλ.
γ) Η «αυθεντία» του δασκάλου έπαψε προ πολλού να θεωρείται ως η αρχή και το τέλος στη γνωστική και διδακτική ενέργεια μέσα στην τάξη. Ο δάσκαλος σήμερα παρουσιάζεται ως συνεργάτης με το μαθητή και από κοινού προσπαθούν να οδηγηθούν σε κάποια λύση ακολουθώντας τη βασική «αρχή της συνερεύνησης».
δ) Σήμερα δεν υπάρχουν εκείνες οι παλαιότερες επιλογές, έστω και αν ήταν εκούσιες. Η πολιτεία δηλαδή τότε άφηνε στα παιδιά ή στους γονείς τους να αποφασίσουν για τη συνέχιση των σπουδών στο γυμνάσιο. Το δικαίωμα αυτό της «επιλογής» είναι γνωστό ότι για πολλές περιπτώσεις της ελληνικής κοινωνίας σήμαινε στέρηση - αλλά αυτό είναι άλλο ζήτημα. Η νέα λοιπόν κατάσταση της υποχρεωτικής φοίτησης στο σχολείο, με την απεριόριστη αύξηση του μαθητικού πληθυσμού, δημιούργησε ένα νέο σώμα με διαφορετικές από πριν ιδιότητες.
ε) Ο καθηγητής σήμερα έχει να συνεργαστεί με μαθητές που διαφέρουν πολύ από τους παλαιότερους. Ο σημερινός μαθητής είναι πιο ελεύθερος, με λιγότερες προκαταλήψεις ή φοβίες, δισταγμούς ή αναστολές, και βέβαια, αν δεν είναι πάντοτε σωστά ενημερωμένος, τουλάχιστο έχει ακούσει ή έχει συχνά περισσότερες γνώσεις για περισσότερα πράγματα.
στ) Αλλά τα πράγματα άλλαξαν και σε γενικότερα και σε ειδικότερα θέματα διδακτικής. Έπαψε προ πολλού να είναι ο δάσκαλος το κέντρο της διδασκαλίας, αφού η διδασκαλία είναι πια μια μορφή συνεργασίας, χωρίς την εξωτερική επιβολή δύναμης και χωρίς τον παλιό αυταρχισμό του δασκάλου. Αλλά ακόμη σε κάποια μαθήματα άλλαξαν οι στόχοι και οι μεθοδεύσεις. Η νεοελληνική γλώσσα, π.χ., δε διδάσκεται σαν να είναι μια γραπτή μόνο ή άγνωστη γλώσσα. Η νέα γλωσσολογία μετέφερε το νόημα κυρίως από τη λέξη στο λεκτικό σύνολο. Η χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών, και όχι μόνο στα μαθηματικά, εισήγαγε νέες μεθοδεύσεις στην αναζήτηση και κατάταξη της γνώσης, ώστε σε λίγα χρόνια να διαφέρουν οι γνώστες από τους μη γνώστες όσο περίπου παλαιότερα οι εγγράμματοι από τους αγράμματους κτλ.

Α. Β. Μουμτζάκης, Οι νέοι καιροί και η ανάγκη της επιμόρφωσης, περ. Θέματα διδακτικής θεωρίας και πράξης, τ. 4 (για τους φιλολόγους Γυμνασίων και Λυκείων του νομού Δράμας), Καλοκαίρι 1989, Γραφείο Σχολικού Συμβούλου Φιλολόγων Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ν. Δράμας


Παρατηρήσεις*:

1.      Σύμφωνα με το κείμενο ποιος πρέπει να είναι ο στόχος του σύγχρονου σχολείου; Τι ακριβώς οφείλει να μαθαίνει στα παιδιά;
2.      Έπαψε προ πολλού να είναι ο δάσκαλος το κέντρο της διδασκαλίας, αφού η διδασκαλία είναι πια μια μορφή συνεργασίας, χωρίς την εξωτερική επιβολή δύναμης και χωρίς τον παλιό αυταρχισμό του δασκάλου.  Με βάση το παραπάνω απόσπασμα του κειμένου και τη φαντασία σας, προσπαθήστε σε μία παράγραφο 60-70 λέξεων να περιγράψετε την παρουσία και τη συμπεριφορά του δασκάλου μέσα στην τάξη στα παλαιότερα χρόνια.
3.      Να εντοπίσετε στο κείμενο δύο αιτίες που οδήγησαν στην αλλαγή του ρόλου του δασκάλου τη νεότερη εποχή. Ποια θεωρείτε εσείς ισχυρότερη και γιατί;
4.      Δώστε έναν τίτλο στο κείμενο χωρίς να ξεπεράσετε τις εφτά λέξεις.
5.      κοινωνικοποίηση, αγράμματους, λεκτικό (σύνολο), προκαταλήψεις,  συνεργάτης, γλωσσολογία, νεοελληνική (γλώσσα), μετέφερε, επιδίωξη: ποιες από τις λέξεις αυτές είναι σύνθετες και ποιες παράγωγες;
6.      μαθητής, άλλαξαν, ακούσει, νέος: να σχηματίσετε ένα σύνθετο και ένα παράγωγο με καθεμιά από τις προηγούμενες λέξεις.
7.      πολλές, μεγάλες, πλήρους (γνώσης), διδακτική (ενέργεια), ενημερωμένος: να γράψετε στον ίδιο τύπο το συγκριτικό βαθμό των παραπάνω επιθέτων.
8.      α)Να μεταφέρετε τα υπογραμμισμένα ρήματα στην άλλη φωνή, β) να βρείτε στο κείμενο τρία ρήματα που έχουν μόνο μία φωνή.
9.      Ποιο είναι ο βασικός τρόπος με τον οποίο αναπτύσσει ο συγγραφέας του κειμένου την παράγραφο δ; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας αφού συμβουλευτείτε τις σελίδες 21-22 του βιβλίου σας.
10.  Στο κείμενο ο συγγραφέας συγκρίνει το σχολείο και το δάσκαλο του παρελθόντος με τη σημερινή πραγματικότητα. Εσείς πώς φαντάζεστε και θέλετε να λειτουργεί το σχολείο μετά από 100 χρόνια; Φανταστείτε πώς ή αν θα διδάσκει ο δάσκαλος, τους χώρους διδασκαλίας, τα μέσα, το ρόλο των μαθητών, και ό,τι άλλο μπορείτε να σκεφτείτε. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε το ύφος που σας ταιριάζει χωρίς περιορισμούς (τρομοκρατικό, χιουμοριστικό, περιγραφικό, θεατρικό-διαλογικό κλπ) Το κείμενο θα πάρει μέρος σε σχολικό διαγωνισμό με τίτλο: Ο κόσμος το 2112! (250-300 λέξεις)
*η παραπάνω δοκιμή στηρίζεται θεματικά στην 4η ενότητα του σχολικού βιβλίου με τίτλο: Το σχολείο στο χρόνο…, σελ. 57. Οι ασκήσεις αφορούν περισσότερες ενότητες πριν και μετά.


Τέχνη: μια γλώσσα για όλους ... (Γλώσσα Γ΄ γυμνασίου)

Η παρακάτω δοκιμή προέκυψε ως υλικό από το αφιέρωμα του Συνδέσμου Φιλολόγων ν. Δράμας στον Α. Β. Μουμτζάκη ( Το υλικό έχει αναρτηθεί και στην ιστοσελίδα της Β΄βάθμιας Διεύθυνσης Δράμας). Σε μια προσπάθεια γνωριμίας των παιδιών με το έργο του χρησιμοποιούνται αποσπάσματα από κείμενά του συνοδευόμενα από ασκήσεις σχετικές με την ύλη που διδάσκονται οι μαθητές στη Γλώσσα των τριών τάξεων του Γυμνασίου. Το συγκεκριμένο αφορά τη Γ΄ τάξη.


Ο Ερμής είναι γρήγορος και πάει «με την πνοή του ανέμου». Αυτό το προαιώνιο όνειρο του ανθρώπου να πετά στον ουρανό σαν πουλί (πβλ. και το δημοτικό τραγούδι: να 'μουν πουλί να πέταγα), που εδώ το πετυχαίνει ο Ερμής και μας το δίνει ο Όμηρος παραστατικά, πρέπει να το χαρούν τα παιδιά, προσέχοντας τους στίχους ε 46-48 και ε 51-56, με την ωραία παρομοίωση. Οι μαθητές όταν θέλουν να θυμούνται τη δύναμη της περιγραφής του Ομήρου, μπορούν να θυμούνται και μόνο τους στίχους 52-53:
«Κι απ’ την Πιερία σαν πέρασε, χύθηκε απ’ τον αιθέρα
στο πέλαγο και πήγαινε στο κύμα σαν το γλάρο».
Είναι μια εικόνα απλή, γεμάτη όμως κίνηση και ομορφιά.
Οι μαθητές μας εδώ πρέπει να δουν τον Ερμή που πετά στον αιθέρα πάνω από πολλά και πελώρια κύματα (ε 56). Να «δουν» -όχι να τους δείξουμε σε πίνακες- κάποιες εικόνες. Να καλλιεργήσουμε το μέσα βλέμμα τους. Η εποπτεία -τόσο γνωστή στη διδακτική- βεβαίως είναι χρησιμότατη, αλλά όταν πρόκειται για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας ισχύει με κάποιες διαφορετικές προδιαγραφές.
Ο Ερμής όταν φτάνει στο νησί της Καλυψώς βρίσκει εκεί μιαν άλλη ομορφιά: μια ομορφιά της στεριάς. Εδώ έχουμε αλλαγή του τοπίου.
Ο Ερμής θα σταθεί μπροστά σε μια σπηλιά. Οι θαλασσινές σπηλιές είναι αγαπητά θέματα στους ποιητές: θα θυμηθούμε τις μελοποιημένες θαλασσινές σπηλιές του Γ. Σεφέρη, θέμα από τον Τ. Σ. 'Ελιοτ κτλ.  Ο Ερμής θα σταθεί για να θαυμάσει ολόγυρα την ομορφιά της φύσης. Πρόκειται για μια ειδυλλιακή ομορφιά. Οι μαθητές μπορούν να βρουν ότι οι εικόνες δεν είναι μόνο οπτικές.   Όλες οι αισθήσεις χαίρονται. Αξίζει να βρούμε αυτές τις ομορφιές -που τόσο σπανίζουν στην εποχή του τσιμέντου και της πίσας.
Εκτός από τις εικόνες τις οπτικές (αυτές τις βρίσκουν εύκολα), θα βρούμε "εικόνες"-ομορφιές ακουστικές ("γλυκό νερό αναβρύζαν" ε 72, η θεά "γλυκοτραγουδούσε" ε 64 -οι θεές δεν είναι μόνο όμορφες, έχουν και ωραία φωνή, πρέπει να είναι ωραίες σε όλα), γευστικές ομορφιές («σταφύλια φορτωμένη» ε 71) και γιατί όχι - για έναν οδοιπόρο: «Τέσσερις βρύσες στη σειρά γλυκό νερό αναβρύζαν», οσφρυτικές ομορφιές, ε 61, 66.
Ο Όμηρος είναι τεχνίτης.   Όσα άλλα και αν προσθέσει, πάλι η περιγραφή είναι ατέλειωτη. Τη μεγάλη ομορφιά είναι προτιμότερο να μην την περιγράφεις με λέξεις -είναι κάτι ακατόρθωτο∙ καλύτερα να κάνεις τον άλλο να τη φανταστεί. Η φαντασία είναι πανίσχυρη, γιατί είναι ελεύθερη, απεριόριστη. Μπορούμε να θυμηθούμε το γνωστό ποιητικό εύρημα του Ομήρου στο Γ της Ιλιάδας. Στο Γ της Ιλιάδας ο Όμηρος χρειάζεται να περιγράψει την Ελένη που για την ομορφιά της τόσα τραβούν οι Τρώες και οι Έλληνες.   Όταν λοιπόν βγαίνει από το παλάτι της για να πάει στον πύργο, οι γέροντες της Τροίας που κάθονταν εκεί «γήραϊ δή πολέμου πεπαυμένοι, λλ’ γορηταί / σθλοί» (είχαν πάψει να πολεμούν αλλά ήταν δεινοί στο λόγο) -Γ 150-, μόλις είδαν την Ελένη να φτάνει, αυτοί -οι γέροντες- θα πουν:
«Δεν είναι κρίμα αν βασανίζονται για μια γυναίκα τέτοια
μαζί κι οι Αργίτες οι λιοντόκαρδοι κι οι Τρώες, καιρούς και χρόνια
τι φοβερά με τις αθάνατες θεές στην όψη μοιάζει». (Γ 156-158)
(Μετάφραση Ε. Καζαντζάκη-I. Θ. Κακριδή)
Είναι η περιγραφή με το μέσο της σιωπής. Ποια περιγραφή θα μπορούσε να εκφράσει την ομορφιά της Ελένης;
Έτσι κι εδώ στο ε της Οδύσσειας η περιγραφή με τις ομορφιές στο νησί της Καλυψώς κλείνει με τους εύστοχους στίχους:
«... που αν τα ’βλεπε κι αθάνατος ακόμα,
θα σάστιζε και μέσα του θα ξάνοιγε η καρδιά του». (ε 75-76)
Η πιο υπερθετική έκφραση είναι η αναφορά στους θεούς. Αυτοί αποτελούν ένα όριο, είναι αθάνατοι, πιο πάνω από κάθε άνθρωπο. Κι αυτό το όριο το χρησιμοποίησε ο Όμηρος για να δείξει την ομορφιά του τοπίου: το σάστισμα ακόμα και των θεών.
Ο Ερμής λοιπόν έκανε όπως θα έκανε κάθε θεός. Όχι μόνο τα είδε και τα θαύμασε, αλλά «στεκόταν» «εκεί», ώσπου «χόρτασαν τα μάτια του να βλέπουν» (ε 78). Και τότε μόνο μπήκε στη σπηλιά της Καλυψώς. Άλλωστε την άφησε να τραγουδάει, καθώς ύφαινε - δε διακόπτει κανείς εύκολα ένα γλυκό τραγούδι...

Διδακτική δοκιμή
Η Οδύσσεια του Ομήρου από μετάφραση
Διδακτική ενότητα: ε 1-93
Α. Β. ΜΟΥΜΤΖΑΚΗ


Παρατηρήσεις*:

1.      Σε ποιους πιστεύετε ότι απευθύνεται το κείμενο και ποιος είναι ο σκοπός του; Μπορείτε να βρείτε χαρακτηριστικά σημεία που το φανερώνουν;
2.      Το κείμενο προτείνει μια ενδεικτική προσέγγιση σ’ ένα απόσπασμα από την Οδύσσεια του Ομήρου που διδαχτήκατε στην Α΄ γυμνασίου. Ποια μέσα χρησιμοποιεί ο συγγραφέας για να αναδείξει και να μεταδώσει την αξία του ομηρικού κειμένου ως έργου Τέχνης;
3.      Στην πρόταση: «Μου αρέσει να διαβάζω Όμηρο», ποιο από τα παρακάτω σχήματα λόγου ισχύει; μεταφορά, προσωποποίηση, μετωνυμία
4.      πετυχαίνει, σπανίζουν, πανίσχυρη, αθάνατοι: να δώσετε τα αντίθετά τους
5.      Η φαντασία… είναι ελεύθερη: χρησιμοποιείστε το υπογραμμισμένο επίθετο σε τρεις διαφορετικές φράσεις ώστε να φαίνεται κάθε φορά και μια άλλη σημασία του.
6.      Σε ποιο είδος ανήκουν οι υπογραμμισμένες δευτερεύουσες προτάσεις;
7.      Ο Ερμής είναι γρήγορος…μόνο τους στίχους 52-53: Να εντοπίσετε στο απόσπασμα αυτό τις δευτερεύουσες προτάσεις.
8.      Ποιες μορφές Τέχνης προσεγγίσατε στο σχολείο όλα αυτά τα χρόνια και με ποιο τρόπο; Ποιες είναι οι διαπιστώσεις και οι εντυπώσεις σας από την επαφή αυτή; Προσπαθήστε να φανταστείτε τρόπους δημιουργικούς με τους οποίους θα μπορούσε το σχολείο να φέρνει τους μαθητές σε επαφή με την Τέχνη. Υποθέστε ότι όλα αυτά περιλαμβάνονται σε ομιλία σας στη Βουλή των Εφήβων. (300 λέξεις περίπου)

*η παραπάνω δοκιμή στηρίζεται θεματικά στην 7η ενότητα του σχολικού βιβλίου με τίτλο: Τέχνη: Μια γλώσσα για όλους, σε όλες τις εποχές. Οι ασκήσεις αφορούν περισσότερες ενότητες.

Α΄ Λυκείου Ν.Ε. Γλώσσα: Κριτήριο αξιολόγησης

Κείμενο 1




 Κείμενο 2

Μια δημόσια συγγνώμη
Στην περίοδο των εξετάσεων ξεσπάει η σφοδρότερη ενδοοικογενειακή κρίση. «Δεν διαβάζεις... χαζεύεις... πάλι έξω θα βγεις... λίγες ώρες δεν μπορείς να συγκεντρωθείς... ξέρεις τι σε περιμένει, ανεργία και ανασφάλιστη εργασία... μέλλον ζοφερό, σκληρό και ανταγωνιστικό». Σκόρπιες φράσεις, σε παραλλαγές, που διοχετεύονται σε μια ηλικιακή γκάμα η οποία ξεκινά (στην πιο σοβαρή εκδοχή της) από τα 13 και φτάνει ως το... πτυχίο. Είκοσι πέντε και βάλε. Κάθιδροι και αγχωμένοι γονείς μετακυλίουν φοβίες και πίεση στα παιδιά - μαθητές, στα (αιωνίως) παιδιά - φοιτητές.
Μια γενιά που ζει σε σχήμα πρωθύστερο*. Από την εφηβεία ετοιμάζεται για το μεταπτυχιακό, αν δεν πιέζεται από το δημοτικό ήδη για να κατακτήσει μια διακριτή και υψηλή κοινωνική θέση. Οι γονείς, συχνά με το υστέρημά τους (μας), φροντίζουν για το καλύτερο, όπως τουλάχιστον το αντιλαμβάνονται: ιδιωτικά σχολεία, μισθοί ολόκληροι στην παραπαιδεία, κεφάλαια που επενδύονται σε ένα μέλλον όλο και πιο σκοτεινό, όλο και πιο άδηλο.
Κάποτε μας ρωτούσαν «τι θα γίνουμε όταν μεγαλώσουμε» και κανείς δεν περίμενε μια σοβαρή απάντηση. Ρωτούσαν, στα αμήχανα κενά μιας επίσκεψης (θείοι, φίλοι, συγγενείς), και εμείς ψελλίζαμε ή ανακοινώναμε μεγαλοφώνως διάφορα θαυμαστά και, ενίοτε, ασυνάρτητα: από αστροναύτης έως ελέφαντας! Η πόρτα όμως που επικοινωνούσε με την αμεριμνησία της παιδικής ηλικίας έκλεισε απότομα. Τώρα, ως κηδεμόνες, απαιτούμε μια σαφή απάντηση. Και εάν δεν την εισπράττουμε, την υπαγορεύουμε. Η αγωνία για την κατεύθυνση (που επιλέγουν στη Β΄ Λυκείου) αρχίζει, περίπου, μια πενταετία νωρίτερα. Θωρακίζουμε λοιπόν τους απογόνους με master, doctora και post doc*, με όλο και πιο εξειδικευμένα πτυχία, (πολλές) ξένες γλώσσες, σαρώνουμε κάθε αντίσταση στα «θέλω» τους, γιατί «εμείς ξέρουμε». Καμαρώνουμε για τις διαπρεπείς σπουδές και το αριστείο απονέμεται πάντα στον σύμφωνα και με τις πιο πρόσφατες απαιτήσεις επιτυχημένο. Η λίστα με τις προϋποθέσεις ανανεώνεται πλέον με ταχύτητες που είναι δύσκολο να παρακολουθήσει κάποιος.
Τι κι αν οι εμπειρίες –ευτυχώς– δεν μεταγγίζονται. Εμείς (οι γονείς) οφείλουμε να κάνουμε την προσπάθεια. «Υποθηκεύετε το παρόν και το μέλλον των παιδιών», προειδοποιούν οι ειδικοί ψυχίατροι και ψυχοθεραπευτές, αλλά ο δραστικός αντίλογος είναι έτοιμος: «Και τι ξέρετε εσείς;». Η φιλοδοξία, ως κίνητρο για το επόμενο βήμα, λειτουργεί μόνο προς μια κατεύθυνση: της κοινωνικής αναγνώρισης και της επαγγελματικής αποκατάστασης. Τίποτα δεν βιώνεται σε ενεστώτα χρόνο. Μόνο με άλματα. Τα μαθητικά χρόνια είναι η προετοιμασία για τα φοιτητικά, τα φοιτητικά για τα μεταπτυχιακά, τα μεταπτυχιακά για την οικογένεια κ.ο.κ. Ζωή με διαρκή λόξυγγα.
Πίσω από την καχυποψία και τον ατομικισμό, «ακούγεται» η γονική παραίνεση: «Αν δεν διαβάσεις, θα σε φάνε λάχανο οι “άλλοι”... θα σου πάρουν τη δουλειά... θα είσαι πάντα τελευταίος». Όπου, το «διαβάσεις» μεταφράζεται σε βαθμοθηρία. «Πήρα εννιά», ανακοινώνει ο επί πτυχίω γόνος. «Καλά, κάτσε να δούμε τι θα πάρεις και στα υπόλοιπα», έρχεται η απάντηση-καταλύτης, εμποδίζοντας τη χαρά μιας, αδιαμφισβήτητης, επιτυχίας.
Πώς, άραγε, μετατρέψαμε το χάδι σε απειλή και φόβο της απώλειας;

Mαρία Kατσουνάκη, εφ. Καθημερινή 20/6/2010

*σχήμα πρωθύστερο: όταν αναφέρουμε νωρίτερα κάτι που χρονικά έρχεται αργότερα
*post doc: ακόμη πιο εξειδικευμένες σπουδές μετά την απόκτηση διδακτορικού



Παρατηρήσεις:

Α1.Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι Σωστές (Σ) και ποιες Λάθος (Λ) σύμφωνα με τα παραπάνω κείμενα;

  1. Στη γελοιογραφία το παιδάκι παρουσιάζεται καταπιεσμένο επειδή διαβάζει για τις εξετάσεις.
  2. Στο δεύτερο κείμενο παρουσιάζεται ως βασικό επιχείρημα των γονιών για τη στάση τους ο σκληρός ανταγωνισμός στην αγορά εργασίας.
  3. Τα δύο κείμενα συμπίπτουν στο θέμα αλλά διαφέρουν στον τρόπο ανάπτυξής του.
  4. Το δεύτερο κείμενο υποστηρίζει ότι με τη συμπεριφορά τους οι γονείς ακυρώνουν τις χαρές της εφηβικής ηλικίας των παιδιών τους αλλά αυτό οφείλουν να κάνουν για να προστατέψουν τα παιδιά τους.
  5. Σύμφωνα με το δεύτερο κείμενο η βαθμοθηρία προέρχεται από την ασφυκτική πίεση των γονιών για πρωτιά.
10 μονάδες

Α2. Ποιο στοιχείο της γελοιογραφίας προκαλεί τελικά το γέλιο στον αναγνώστη της;
10 μονάδες

Β1. Υποθέστε ότι στην τάξη σας φοιτά κι ένας μαθητής που είναι τυφλός. Ενώ έχει ακούσει τα λόγια της γελοιογραφίας θέλει να σχηματίσει και μια εντύπωση για την εικόνα που τα συνοδεύει. Σας ζητά λοιπόν να την περιγράψετε σε μια κατατοπιστική παράγραφο που να την αποκαλύπτει, ώστε να μπορέσει αργότερα να την μεταγράψει σε σύστημα Μπράιγ (γραπτός κώδικας για τυφλούς) και να την έχει στο αρχείο του.
10 μονάδες

Β2. Σε αντίθεση με τη γελοιογραφία το δεύτερο κείμενο δεν έχει καθόλου εικόνα. Εκφράζονται όμως κι εκεί διάφορα συναισθήματα όπως ανακούφιση, έκπληξη, αγανάκτηση, άγχος, αγωνία, δυσαρέσκεια, ειρωνεία. Να εντοπίσετε τρόπους που χρησιμοποιεί η συγγραφέας (λέξεις, φράσεις, σημεία στίξης) για να εκφράσει: α. τα συναισθήματα των γονιών, (τρία σημεία) β. τα δικά της για την κατάσταση που περιγράφει (δύο σημεία).
10 μονάδες

Γ. Κουρασμένοι από την περίοδο των εξετάσεων κι έχοντας μπροστά σας και τη δοκιμασία των πανελληνίων αποφασίζετε να γράψετε σε εφημερίδα της πόλης σας μια ανοιχτή επιστολή προς τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς. Στόχος σας είναι να εξηγήσετε κάποιους λόγους για τους οποίους περισσότερος ελεύθερος χρόνος και λιγότερο άγχος θα λειτουργούσε ευεργετικά στη ζωή σας και στο μέλλον σας. (300 λέξεις περίπου)
60 μονάδες

Το ξεσκάτωμα (Γιώργος Ιωάννου)

Με αφορμή τις επιτηρήσεις στις Πανελλήνιες και την καθιερωμένη πλέον "Κατάσταση επίσκεψης στην τουαλέτα" για τους υποψηφίους. Ονοματεπώνυμο/ώρα αποχώρησης/ώρα επιστροφής/ώρα συμβάντος!

Τον είχα δει από μακριά κι άλλες φορές τελευταία. Κάθε φορά όμως υπήρχαν διάφορα εμπόδια και δεν μπορούσα να τον φωνάξω. Πάντως, από τις ώρες που τον έβλεπα στην ίδια όλο περιοχή, από τα ρούχα του και το ύφος, έβγαλα το συμπέρασμα. πως έμενε και δούλευε τώρα πια στην πόλη μας. Κι έτσι ήμουν αρκετά βέβαιος πώς κάποια μέρα θα τον σταυρώσω και θα τα λέγαμε, αν ήταν βέβαια πιο βολικές οι συνθήκες. Και πράγματι, τις προάλλες, καθώς πήγαινα σχεδόν αμέριμνος στο δρόμο κρυφοκοιτάζοντας τις ομορφιές του κόσμου τούτου —αγγέλους, αρχαγγέλους, τα χερουβείμ και τα σεραφείμ— νάσου και ξεπροβάλλει απέναντι μου γεροδεμένος και λαμπερός με μια γλυκιά κοπελίτσα στο πλευρό του. Αναφτερούγησα. Αυτός όμως κατέβασε το κεφάλι, κοκκίνησε ως τ' αυτιά, και έδειχνε γενικά πως θα προτιμούσε να μη με είχε συναντήσει. Ξέροντας τον μάλλον παιδιάστικο λόγο της ταραχής του, και μη εννοώντας να ξαναχάσω την ευκαιρία ή να επιτρέψω σα μεγαλύτερος να παγιωθεί καμιά κατάσταση ψυχρότητας, σταμάτησα μες στη μέση στο πεζοδρόμιο και τον ανάγκασα τελικά να σταθεί και να μου μιλήσει. Βιάστηκε να μου συστήσει την κοπέλα του-ήταν μνηστή του. Πρόσθεσε κατόπιν πως από τότε πού αποστρατεύτηκε, δούλευε σε μια αντιπροσωπεία στην πόλη μας και πώς σκόπευε να εγκατασταθεί εδώ οριστικά. Πάντως, όλο αυτό το διάστημα πού μου μιλούσε έδειχνε ιδιαίτερα ανήσυχος, πράγμα πού μ' έκαμνε να γελάω από μέσα μου και να νιώθω όπως ή γάτα με το ποντίκι. "Αν ήταν ποτέ δυνατό να ξεφύγει από μένα κουβέντα σχετική με κείνο το πάθημα του. Παιδιά είναι όμως — τι να τα κάνεις; Από λόγο σε λόγο ή ατμόσφαιρα ημέρεψε και χωρίζοντας είμασταν όλοι, θαρρώ, κατευχαριστημένοι. Και είμαι σίγουρος πώς θα 'πε καλά λόγια για μένα στην αρραβωνιαστικιά του. Ευτυχισμένη κοπελίτσα, συλλογιόμουνα. Και ήξερα πολύ καλά τι λέω.

Τον γνώριζα από καιρό τον αρραβωνιαστικό της. Τυχαία εντελώς του είχα παρασταθεί, όταν σε κάποιο διαγωνισμό για κάτι θέσεις, βρέθηκε σε μεγάλη ανάγκη. Ήταν ή αρχαία εκείνη εποχή πού ή χώρα μας ή κατακαημένη «ανεγεννάτο και πάλιν εκ της τέφρας της». Επιτηρούσα σε αίθουσα κάποιας σχολής θηλέων. Μαζί μου ήταν και μια επιτηρήτρια ολοφάνερα κακιά και άσχημη σαν καλαπόδι. Αισθήματα βαριά περιτύλιγαν την καρδιά μου.
Όταν δόθηκαν τα θέματα, ανέλαβα εγώ να αναλύσω και πάλι στους υποψήφιους τον εξωφρενικό εκείνο φετφά, πού ούτε λίγο ούτε πολύ έλεγε τα ακόλουθα: «Ουδείς και δι' ουδένα λόγον θά εξέρχεται της αιθούσης μέχρι πέρατος του χρόνου της γραπτής εξετάσεως». Αφού εξήγησα τ' ανεξήγητα, τα παιδιά σκοτεινιασμένα άρχισαν να γράφουν.
Σε λίγο στο βάθος της αίθουσας κάποιος υποψήφιος κάτι έλεγε στην επιτηρήτρια. Αντήχησε ένα αυστηρό «απαγορεύεται», ο νεαρός ξαναμίλησε, κι αυτή του ξαναφώναξε εκνευρισμένη: «Γράφετε — θα σας πάρω την κόλλα». "Ύστερα απ' αυτά ό υποψήφιος εξαφανίστηκε. Από μακριά καθόλου δεν φαινόταν.
Πλησίασα. Είχε ακουμπήσει το μούτρο του στο θρανίο και κρατούσε το κεφάλι του με τα δυο του χέρια. Ήταν καταϊδρωμένος και γύρω του πλανιόταν μια πηχτή βρώμα. Τα κατάλαβα όλα, δεν είπα όμως λέξη. Αυτό πού φοβόμουνα είχε κιόλας γίνει. Το πράγμα θα μπορούσε να γίνει αστείο, αν μας έπιανε όλους καμιά τέτοια επιδημία και ιδίως την ξυλοπινάκα την επιτηρήτρια, πού κοίταζε τόσο χαιρέκακα προς τον νεαρό. Έτρεξα προς την πόρτα, μα όπως τη Μαρία την Αιγύπτια κάτι το αόρατο με σταμάτησε. Δεν επιτρέπονταν ούτε κι εμείς να βγούμε απ' την αίθουσα. Όποιος είχε συχνουρία ή κόψιμο, ήταν χαμένος. Και μεγαλοφυία να ήσουν, στις ανώτατες σχολές και τις υπηρεσίες δεν έμπαινες τότε, αν σ' έπιανε χεζοβολιό ή συχνοκατούρημα. Τόλμησα τέλος ένα βήμα έξω απ' την πόρτα. Απελπιστικά έρημος ό τεράστιος διάδρομος σα λαϊκό νοσοκομείο. Αλίμονο στο φιλότιμό μας όμως, και προπάντων αλίμονο στο παιδί, αν σ' αυτά τα χάλια περιμέναμε να περάσει ο χρόνος. Στήθηκα πλάι στην πόρτα. Οι υποψήφιοι οργίαζαν κιόλας στο κλέψιμο. Μέχρι και αστειάκια έλεγαν αναμεταξύ τους. Πολύ πού μ' ένοιαζε. Κάποια στιγμή πέρασε ό κύριος Επιστάτης. Επιστάτης και σπιούνος συνάμα, για να είμαστε ακριβολόγοι. Του είπα να καλέσει αμέσως τον προεδρεύοντα. Ο κύριος Πρόεδρος —Κούρκος το παρατσούκλι του— άλλες φορές είχε το συνήθειο να 'ναι αργός κι ασήκωτα βαρύς, μα τώρα έφτασε τρεχάτος και κατακόκκινος, σα να μυρίστηκε κάτι. Τον οδήγησα στο ταπεινωμένο παλικάρι. Ο Κούρκος έπιασε τη μαλακιά μύτη του. Συγχρόνως ακούστηκαν γελάκια από κάτι τσουλίτσες, πού με το αζημίωτο παρίσταναν τις υποψήφιες. Ο Κούρκος αφού αφαιρέθηκε, ξεφούρνισε τη μεγάλη του φράση: «Ατυχήσατε, αγαπητέ μου, ατυχήσατε». Και άπλωσε για ν' αρπάξει την κόλλα. Το παιδί την τράβηξε. «Τα ξέρω, ψιθύρισε, τα ξέρω όλα. Μα, δεν είναι δυνατό να γράψω έτσι». «Αν θέλετε συνεχίστε, έτσι όπως είστε. "Όταν βγείτε όμως έξω, το χάνετε το γραπτό», είπε ο Κούρκος. Τα γέλια είχαν φουντώσει για καλά. Όλοι ήταν γυρισμένοι και κοίταζαν. Το παιδί παράτησε την κόλλα. Ο Κούρκος ξαναφούσκωσε. Το «εχειρίσθη» κι αυτό το θέμα — Όχι παίζουμε.
Πήρα το δυστυχισμένο παλικάρι και το πήγαινα προς το αποχωρητήριο. Ο Κούρκος το κατόπι μας. Με ανάγκασε να μπω κι εγώ μέσα στον καμπινέ. «Μπορεί να 'χει κανένα πομπό», μου σφύριξε ο μπουμπούνας.

Το αποχωρητήριο είχε δυο χώρους. Στον πρώτο ήταν το λαβομάνο και στον άλλο ο απόπατος. Στάθηκα φυσικά στον πρώτο. Και να 'θελα να μπω στον άλλο, δε χωρούσαμε. Η μέσα πόρτα δεν έκλεινε καλά, όλο άνοιγε, κι από μια στιγμή και πέρα φάνηκε ολόγυμνο το ανυπεράσπιστο χωριατόπουλο. «Μεγαλοφυής», συλλογιζόμουν, «μεγαλοφυής», κι εννοούσα φυσικά τη λέξη με την αρχική της έννοια, έτσι καθώς έβλεπα τα μαραμένα μα παρόλ' αυτά τεράστια όργανα του, που σα να θρηνούσαν κι εκείνα του δυστυχισμένου γένους την κατάντια. «Ιδού, ο πομπός του Κούρκου», σκέφτηκα. Και τι πομπός! Και θωρώντας τα άρχισα να ψιθυρίζω το γνωστό στιχάκι, πού 'χει κυκλοφορήσει απ' τις πρώτες κιόλας μέρες της ήττας του '97:

Ουδείς αντέστη, το παν εχέσθη.

Μετά το καθάρισμα έβαλε μονάχα το παντελόνι του. Το σώβρακο με την «υδαρή αποπάτησιν» το έκαμε δεματάκι και τ' άφησε σε μια γωνιά —σκάνδαλο και αίνιγμα για τη σχολή των θηλέων.
Ο Κούρκος απέξω μας παραμόνευε. Ήθελε να μας τονίσει πως ο υποψήφιος μολονότι παρέδωσε το γραπτό του, δεν μπορούσε να απομακρυνθεί από το χώρο των εξετάσεων, προτού παρέλθει «ο κεκανονισμένος χρόνος». Γι' αυτό άλλωστε υπήρχε στην εξώπορτα και χωροφύλακας. Αλλά κι εγώ δεν μπορούσα να ξαναμπώ στην αίθουσα, παρόλο πού οι υποψήφιοι είχαν αλαλιάσει στο κλέψιμο την αγιούσα. Τόσο το καλύτερο, ήμουν μες στη χαρά μου. Ένιωθα σχεδόν ευγνωμοσύνη προς το νεαρό.
Καθισμένοι σε μια γωνιά του διαδρόμου σιγομιλούσαμε. Θέλοντας και μη έμαθα αρκετά για τη ζωή του. Ήταν απ' τα παραμεθόρια. «Μαύρη ζωή πού κάνουμε, εμείς οι μαύροι κλέφτες». Όσο περνούσε η ώρα τόσο η μελαγχολία τον κυρίευε. Δεν τον πείραζε και πολύ ο αποκλεισμός του από τις εξετάσεις. Το ρεζίλεμα ήταν πού τον έκαιγε μπροστά σε τόσους νέους. «Είναι και καναδυό συγχωριανοί μου μέσα», είπε σα να παραμιλούσε.

Για να τον παρηγορήσω έβαλα μπρος τα μεγάλα μου μέσα. Άρχισα να διηγούμαι μερικά απ' τα κατά καιρούς παρόμοια παθήματα μου. Γέλασε τ' αχείλι του, το ματάκι του πήρε να ξαστερώνει, κι εγώ συνέχιζα με περισσότερο κέφι. Άλλωστε, για να 'μαι ειλικρινής, αυτό το θέμα με θέλγει.
«... Μια φορά, θα 'μουν έξι χρονώ, χέστηκα απογευματάκι μέσα στα Καμένα, στην πλατεία Δικαστηρίων δηλαδή. Εκεί ακριβώς που έχουν σκάψει για να χτίσουν τα δικαστήρια, κι ύστερα το μετάνοιωσαν γιατί βρήκαν κάτι αρχαία. Μολονότι είχε τόσους λάκους, θάμνους ψηλούς και ντουβαράκια μισογκρεμισμένα, εγώ ντροπαλός δεν ξεροκάθισα εκεί, γιατί υπήρχε πιθανότητα να με δούνε από τα γύρω μπαλκόνια —καλοκαιράκι ήταν και καθόντουσαν για φρέσκο— μα έτρεξα στο σπίτι, βρήκα κλειδωμένα, ξαναγύρισα στην πλατεία, κάθισα σ' ένα ντουβαράκι σφιγμένος κι εκεί χωρίς να το περιμένω κάποια στιγμή μου ξέφυγαν. Ευτυχώς ήταν πολύ σφιχτά, από κείνα τα σκληρά πού πιέζουν και πονούν σαν κανένα ρόπαλο εκ των έσω. Πάντως, ακόμα θυμάμαι πώς πήγαινα προς το σπίτι, όταν νύχτωσε...
Την άλλη φορά που έγινε κάτι παρόμοιο, ήμουν αρκετά μεγάλος, στην πρώτη ή δευτέρα οχταταξίου, μα και πάλι το πράγμα δικαιολογείται. Είχαμε πάει ημερήσια εκδρομή στην Αρετσού με το σχολειό μας. Όλη τη μέρα έτρεξα με την ψυχή μου, σκαρφάλωσα στις μουριές, κολύμπησα, έδειξα όλες μου τις ικανότητες, και προπάντων έφαγα αμέτρητα παγωτά, ανταλλάσσοντας τούς εικοσιοχτώ μεγάλους κεφτέδες —οι δικοί μου ακόμα δεν ξεχνούν τον αριθμό— τα αυγά, τα κασέρια και τα τυριά, με παγωτά χωνάκια, μια και τα λεφτά μου ήταν ελάχιστα. Θυμάμαι που απ' την κούραση δεν μπορούσα να πάω στο σπίτι—τόσο πονούσαν τα ποδάρια μου. Καθόμουν από κατώφλι σε κατώφλι. Μόλις έφτασα, έπεσα για ύπνο. Ξύπνησα μέσα σε μια σκάφη με νερό καυτό, όπου δυο γυναίκες με πλέναν και φυσικά με δέρναν. Θα 'ταν ξημερώματα...
Κάποτε πάλι πού είχαμε πάει επίσκεψη σε μια φαρμακομύτα φιλενάδα της μαμάς μου, εμένα μου ήρθε έντονα η ανάγκη να τα κάνω, αλλά δεν ήξερα πώς να το πω. Εξάλλου μιλούσανε συνεχώς. Γλίστρησα με τρόπο στην κουζίνα γυρεύοντας τη γνωστή πορτούλα του καμπινέ. Πάνω στην απελπισία μου άστραψε εμπρός μου μια μεγάλη ιδέα. Κατέβασα αθόρυβα μια καλογανωμένη κατσαρόλα απ' το ράφι, την έβαλα κάτω και ξεσκεπάζοντας την τα 'κανα ωραία ωραία και κουλουριαστά εκεί μέσα. Ξανάβαλα σκεπασμένη την κατσαρόλα στη θέση της και μισάνοιξα το παράθυρο. Σε λίγες μέρες έφτασαν τα μαντάτα. Έγιναν ανακρίσεις με βασανιστήρια και το τι ξύλο έφαγα ήταν άλλο πράγμα...».
Τελειώνοντας την αφήγηση κόντεψα να του πω εκείνο πού συνήθως λέμε στο τέλος των παραμυθιών: «Ήμουνα κι εγώ εκεί μ' ένα κόκκινο βρακί». Γιατί, όπως θα κατάλαβε, πιστεύω, ο αγαπητός αναγνώστης, τα περιστατικά αυτά δεν ήταν βεβαίως όλα δικά μου κατορθώματα, τα φορτώθηκα όμως κι αυτά προκειμένου να ταπεινώσω βαθιά τον εαυτό μου, να λαφρύνω τη θέση του παλικαριού και να γίνω ακόμα πιο αστείος. Αχ, «γέγονα τα πάντα τοις πάσι», αλλά ποιος το έχει εκτιμήσει;
Κάποτε έφτασε το περίφημο «πέρας των εξετάσεων». Χωρίσαμε με το παιδί. Στην αίθουσα ο αέρας βαρύς, η μπόχα τής αγωνίας. Η αγιούσα με κοίταζε βλοσυρά σα να τής είχα φάει το δίκιο της.
Όταν τα πάντα τέλειωσαν και μετρήθηκαν ξανά και ξανά, μι κάθε δυνατή καχυποψία τα γραπτά, αρχίσαμε να μαζευόμαστε στο γραφείο του Κούρκου. Το λαχταριστό νέο είχε, βέβαια, διαδοθεί. Όλοι χαχάνιζαν. Ζητώντας αχόρταγα λεπτομέρειες. Η άχαρη ζωή μας είναι διψασμένη για κάτι τέτοια. Όμως τα πολλά γέλια τους κόπηκαν απότομα, όταν διαπιστώθηκε πώς δεν μπορούσαμε να φύγουμε αμέσως για φαγητό. Έπρεπε να συνταχθεί πραχτικό όπου να εξιστορούσαμε το έξης: Ένας υποψήφιος χέστηκε στο βρακί του και γι' αυτό αποχώρησε του διαγωνισμού, μολονότι του συνεστήθη αρμοδίως ότι μπορούσε να γράψει έστω και χεσμένος.
Τα τυπικά γράφτηκαν γρήγορα: η ημερομηνία, ο τόπος συνεδριάσεως, τα ονόματα μας ιεραρχικώς —σιγά τον πολυέλαιο— και οι βαθμοί μας. Όταν όμως φτάσαμε στην αφήγηση του περιστατικού, εκεί κομπιάσαμε. Φούντωσε η συζήτηση. Τι να γράψουμε και πώς; Τελικά, μετά από εμβριθή συζήτηση περί το ρήμα χέζω-χέζομαι, την ακριβή σημασία και χρήση του, τους ανώμαλους χρόνους του, τα συνώνυμά του, τις ρίζες του και τις φύτρες του, διατυπώσαμε ένα κείμενο που σχεδόν καμιά σχέση δεν είχε με το περιστατικό. Το όνομα του παιδιού πάντως, φιγουράριζε μεγαλοπρεπώς. Ευτυχώς όλα αυτά γράφτηκαν στην καθαρεύουσα που σηκώνει όσες θέλεις αρλούμπες και βρωμόλογα. Κλείσαμε το πραχτικό με το πομπώδες εκείνο: «Εφ' ώ συνετάγη η παρούσα πράξις και υπογράφεται ως έπεται». Υπογράψαμε όλοι ιεραρχικά και σε λίγο φεύγαμε —κούρκοι, κότες και χήνες.
Πήγαινα για το σπίτι χειρότερα κι από χεσμένος. Εμένα όμως ποιος χριστιανός θα βρεθεί να με ξεσκατώσει;


ΓΙΩΡΓΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ (1972)

Του Γέλιου "...δραστικότερον του πυρός του καθαρτηρίου...", εκδ. του Εικοστού Πρώτου 1994

Η ιερή αγελάδα των Πανελληνίων


«Αποδέχομαι το δικαίωμα των κινητοποιήσεων και των απεργιών αλλά όχι τώρα την περίοδο των πανελληνίων εξετάσεων». Το ακούσαμε πολλές φορές. Ακούσαμε και πιο… προωθημένες προτάσεις όπως  τη συνταγματική απαγόρευση των απεργιών κατά τη διάρκεια των πανελληνίων!
Η συζήτηση και η αντιπαράθεση που γέννησε η συγκυρία άνοιξε πολλά θέματα. Αποκάλυψε όμως με ιδιαίτερα βίαιο τρόπο και μια διάσταση των πανελληνίων που φαίνεται πως από συνήθεια είχε ατονήσει: την ιερότητά τους!
Τα στραβά και τα ανάποδα του συγκεκριμένου διαγωνισμού που ευφημιστικά και υποκριτικά τον αποκαλούμε «εξετάσεις» τα έχουν διαπιστώσει μάλλον όλοι. Στρεβλώσεις που διαχέονται σε όλο το εύρος της εκπαίδευσης από το δημοτικό ως το γυμνάσιο. Ασκησιολαγνεία και παπαγαλία από νωρίς «γιατί τα παιδιά πρέπει να είναι εξοικειωμένα όταν έρθει η ΩΡΑ!». Εξετάσεις και ξανά εξετάσεις «για να μη βρεθούν προ εκπλήξεως στην τελική αναμέτρηση». Βοηθήματα και φωτοτυπίες «γιατί τα σχολικά βιβλία δε φτάνουν». Ύλη «που πρέπει να βγει για να μην έχουν κενά στο ΤΕΛΟΣ». Σχολεία άδεια από τους μαθητές της γ΄ λυκείου τον τελευταίο μήνα «γιατί έχουν επαναληπτικά διαγωνίσματα στο φροντιστήριο». Απέναντι σ’ αυτά τα τείχη είναι πολύ λογικό να μην έχουν καμία τύχη ούτε νέα προγράμματα σπουδών ούτε νέες παιδαγωγικές πρακτικές. Και μάλλον είναι ένας βασικός λόγος που άρον άρον αποσύρονται ή φυλλορροούν και καταργούνται στην πράξη.
Μην ξεχνάμε επίσης ότι η ταύτιση της εκπαίδευσης με τις πανελλήνιες είναι τέτοια που όλες οι λεγόμενες εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις σχετίζονταν με (μάλλον επουσιώδεις) αλλαγές στη διεξαγωγή του διαγωνισμού. Όποιος υπουργός παιδείας σεβόταν τον εαυτό του έπρεπε να προβεί και σε μια αλλαγή. Αλλαγές άλλοτε ανέξοδες, άλλοτε πολυέξοδες, που ανανέωναν την αγορά, γραφειοκρατικές, ευπροσάρμοστες και με αποδέκτες σχεδόν τους πάντες, τωρινούς κι επόμενους.
Αλλά το προσκύνημα στη «μεγαλειότητα» των πανελληνίων αφορά και τη ζωή έξω από το σχολείο. Στις γειτονιές τα μικρότερα παιδιά πρέπει να αποσύρονται κάπου μακριά από κει που διαβάζει κάποιος υποψήφιος και οι τηλεοράσεις πρέπει να παίζουν χαμηλόφωνα για να μην ενοχλούν. Εκλογικές αναμετρήσεις (η πιο ιερή στιγμή της δημοκρατίας όπως κάποιοι λένε) αναβάλλονται αν τυχόν συμπέσουν με τις πανελλήνιες. Έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα προσφέρουν «βοήθεια» με ένθετα ασκήσεων και προσομοιωμένων διαγωνισμάτων. Ψυχολόγοι, διατροφολόγοι και κάθε είδους αγχολυτολόγοι δίνουν τις συμβουλές τους για την επιτυχία. Ειδικές ρυθμίσεις στην κυκλοφορία των Μέσων μαζικής Μεταφοράς, ειδικά δρομολόγια πλοίων ή λεωφορείων ώστε να διευκολυνθεί η μετακίνηση των υποψηφίων και πολλά άλλα.
Μ’ άλλα λόγια αυτό που έχουμε μπροστά μας κάθε χρόνο τέτοια εποχή δεν είναι παρά η «ενσάρκωση» ενός υπερβατικού θεσμού, μιας ιερής αγελάδας που η θεοκρατική της ιερότητα πλανάται όλο το προηγούμενο διάστημα μέσα και έξω από τα σχολεία, καθορίζει στάσεις και συμπεριφορές, οικονομικές και εκπαιδευτικές προτεραιότητες, καταξιώνει ή απαξιώνει δασκάλους  και μαθητές, οργανώνει την οικογενειακή μας ζωή. Είναι σαφές λοιπόν ότι αυτή τη θεολογική, υπερβατική δύναμη των πανελληνίων χρησιμοποίησε η κυβέρνηση για να περάσει τον αυταρχισμό της. Ήταν σίγουρη ότι η κοινωνία δεν θα ανεχόταν την «ύβρη», τη «βλασφημία» έναντι του τοτέμ που προσκυνούν όλοι.
Αν όμως - όπως λένε - η κρίση είναι ευκαιρία να επαναπροσανατολίσουμε το μέλλον μας και κυρίως αυτό των παιδιών μας ίσως είναι η στιγμή να μιλήσουμε και να αποφασίσουμε για την τύχη αυτής της μουμιοποιημένης ιερής αγελάδας όπως και των ενδοσχολικών προσομοιώσεών της. Αν απελευθερωθούμε ως κοινωνία από τα δεσμά της θεοκρατικής τους ιερότητας τότε θα μπορούμε ίσως να κουβεντιάζουμε όχι μόνο για την ουσία διεκδικήσεων και δικαιωμάτων αλλά κυρίως για το σχολείο που θέλουμε. Αν από την άλλη προτιμούμε να τις χρησιμοποιούμε ως μέτρο «αξίας» εκπαιδευτικών και μαθητών τότε ας μην καμωνόμαστε ότι μας νοιάζει το περιεχόμενο της εκπαίδευσης και ας αποδεχτούμε ότι στη ζούγκλα του κοινωνικού αυτοματισμού θα κυριαρχούν οι εκβιασμοί της πολιτικής και μιντιακής εξουσίας σε βάρος όλων. Κυρίως των παιδιών μας.

Αλφαβήτα 22/5/2013

Μαθητές: οι πιο σκληρά εργαζόμενοι Έλληνες


Στις πολύβουες και κατειλημμένες από το καυσαέριο μεγαλουπόλεις τα παιδιά επιστρέφουν τρέχοντας από το σχολείο, είτε με τα πόδια και πάντοτε με τη συνοδεία κάποιου μεγάλου είτε με τα σχολικά, για να μπουν πάλι τρέχοντας στο ασανσέρ της πολυκατοικίας και να καταλήξουν με βιασύνη σε ένα γεύμα που θα οδηγήσει σε μια γρήγορη πέψη προκειμένου να αρχίσουν οι εξωσχολικές δραστηριότητες! Ξένες γλώσσες, αθλητικά, ωδεία, μαθήματα πληροφορικής και πάλι πίσω στο σπίτι για το διάβασμα της επόμενης ημέρας. Ώσπου κάπου αργά το βράδυ θα κλείσουν οι τηλεοράσεις και θα πέσει σιωπητήριο. Ώρες δουλειάς: 10-12! Αυτή είναι η εποχή μας. Η εποχή που φτιάχνει νέους με φοβίες, νέους ευερέθιστους, χωρίς όνειρα, χωρίς προοπτικές, χωρίς κέφι.
Τα παιδιά μας, από πολύ νωρίς, φοράνε μια αόρατη φόρμα εργασίας που μπαίνει πρωί πρωί και βγαίνει αργά το βράδυ. Οι γονείς γεμάτοι άγχος και ανησυχίες καταστρώνουν κάθε Σεπτέμβριο το εξαντλητικό ωράριο των παιδιών τους για τη σχολική χρονιά, φροντίζοντας να μην αφήσουν ούτε ένα απόγευμα ελεύθερο χωρίς προγραμματισμένη εκπαιδευτική δραστηριότητα. Οι δικαιολογίες είναι πολλές και σοβαρές.
Οι πιο πολλοί γονείς πιστεύουν ότι τα παιδιά σήμερα πρέπει να έχουν εφόδια. Γνώσεις, γνώσεις, γνώσεις. Άλλοι πάλι γονείς τρομοκρατημένοι από αυτά που προσφέρει η τηλεόραση προσπαθούν να ωθήσουν τα παιδιά σε δραστηριότητες προκειμένου να μην υπάρχει ελεύθερος χρόνος γι' αυτήν. Με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, τα παιδιά μας καταλήγουν να έχουν μπουχτίσει την οποιαδήποτε οργανωμένη δραστηριότητα και φθάνουν τελικά σε μια αντιδραστική προεφηβεία και μια επικίνδυνη εφηβεία.
Τα παραμύθια έχουν μείνει στις βιβλιοθήκες, γιατί λίγοι γονείς διαβάζουν πλέον στα παιδιά τους. Τα συναρμολογούμενα παιχνίδια που κατέφθασαν ως δώρα στο τελευταίο πάρτι είναι έτοιμα να ξαναπακεταριστούν και να προσφερθούν ως δώρα και πάλι, αφού δεν υπάρχει ελεύθερος χρόνος για να αξιοποιηθούν. Τα παιδιά δεν κάνουν γνωριμίες με γειτονόπουλα, αφού δεν υπάρχει κάποιος ασφαλής χώρος που να τα φιλοξενήσει και να γίνει το αυθόρμητο και αγαπημένο καθημερινό στέκι τους. Οι γονείς απομονώνονται σε ένα ατελείωτο σούρτα-φέρτα από το ένα φροντιστήριο στο άλλο και από το ωδείο στο ινστιτούτο ξένων γλωσσών και από 'κεί στο φαστφουντάδικο, γιατί συχνά δεν υπάρχει χρόνος και κουράγιο για μαγείρεμα.
Τα παιδιά δεν μπορούν να βιώσουν το αυθόρμητο και το ξαφνικό ως κομμάτι της πραγματικότητας, αφού όλα είναι προγραμματισμένα. Δεν υπάρχει χρόνος για χαζολόγημα, που είναι τόσο απαραίτητο για την ισορροπία του ψυχισμού τους. Δεν υπάρχει χρόνος για έμπνευση και για δημιουργία, αφού όλα πρέπει να γίνονται στα γρήγορα και στο λεπτό. Και το χειρότερο, στο τέλος της ημέρας υπάρχει μια αίσθηση κενού και ανησυχίας, χωρίς να εμπεδώνονται οι γνώσεις και χωρίς να καταγράφονται τα συναισθήματα.
Είναι σίγουρο ότι ο τρόπος με τον οποίο ζούμε σήμερα μας καλεί να βρούμε λύσεις σε ένα σωρό προβλήματα που προκύπτουν σε σχέση με την επιβίωσή μας και τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής μας. Κάθε γονιός είναι φυσικό να επιθυμεί να ανταποκριθεί όσο πιο αποτελεσματικά μπορεί στο να βοηθήσει τα παιδιά του να πορευθούν με επιτυχία στη ζωή τους.
Ωστόσο μοιάζει σαν να έχουμε ξεφύγει από αυτόν τον στόχο της καλής ανατροφής και να έχουμε μπει σε ένα παζάρι όπου έχουμε βάλει τα παιδιά μας στη θέση των προϊόντων! Το νεαρό βλαστάρι μας πρέπει να το εξοπλίσουμε με γνώσεις, με ικανότητες και τίτλους, όπως θα εξοπλίζαμε ένα διαμέρισμα με θερμοσίφωνο και καλοριφέρ προκειμένου να το πουλήσουμε! Ακούγεται άσχημο αλλά δυστυχώς συμβαίνει.
Εξωθούμε τα παιδιά μας σε εξαντλητικά ωράρια χωρίς να συνειδητοποιούμε ότι η εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας και ενός μουσικού οργάνου απαιτεί προσπάθεια από την πλευρά του μαθητή. Πολλές φορές δεν επιτρέπουμε στα παιδιά να ξεκουραστούν και να ξεχαστούν, γιατί θεωρούμε ότι έτσι χάνουν πολύτιμο χρόνο. Πιστεύουμε πως πρέπει από πολύ νωρίς να αξιοποιήσουν το 100% του χρόνου τους προκειμένου να αποκτήσουν γνώσεις.
Ο δυνατός ανταγωνισμός της εποχής μας, καθώς και η εμμονή μας να γεμίσουμε τη ζωή μας με υλικά αγαθά, μας κάνουν να ξεχνάμε την παιδαγωγική αξία που έχει το παιχνίδι, ιδιαίτερα στις πρώτες τάξεις του δημοτικού σχολείου. Ας θυμηθούμε ότι το παιχνίδι δίνει στα παιδιά τα ουσιαστικά προσόντα για τη ζωή, τα οποία είναι η κοινωνικότητα, η αυτοεκτίμηση, η αισιοδοξία, η ηρεμία και κυρίως η προετοιμασία για τους κοινωνικούς ρόλους που θα παίξουν στην ενήλικη ζωή τους. Χωρίς το παιχνίδι, τα παιδιά παίρνουν γνώσεις που ποτέ δεν γίνονται βίωμα, δηλαδή εμπειρία.
Φυσικά οι γνώσεις που αποκτάμε στο σχολείο έχουν σημαντική αξία. Ωστόσο, σύμφωνα και με τις τελευταίες ανακαλύψεις που έγιναν στον χώρο της νευροψυχολογίας, ο δείκτης νοημοσύνης ενός ατόμου και οι εγκυκλοπαιδικές γνώσεις του δεν αρκούν για να το συνοδεύσουν με επιτυχία στην ενήλικη ζωή. Αυτό που τελικά θα σφραγίσει τη ζωή του ατόμου είναι η ικανότητά του να χειρίζεται τα συναισθήματά του, να διαπραγματεύεται αντί να συγκρούεται, να ρισκάρει χωρίς συναισθήματα πανικού και τελικά να καταφέρνει να γίνεται κατανοητό από το περιβάλλον. Όλα αυτά συνθέτουν τη συναισθηματική του νοημοσύνη, η οποία είναι μια ικανότητα που δεν αποκτιέται μέσα από τα βιβλία ούτε μαθαίνεται στα θρανία.
Τα παιδιά χρειάζεται οπωσδήποτε να συμμετέχουν και σε διαδικασίες μέσα στις οποίες θα αποφασίσουν τα ίδια για τους κανόνες του παιχνιδιού. Όταν βρίσκονται συνεχώς σε περιβάλλοντα όπου οι κανόνες μπαίνουν από εμάς τους μεγάλους, τότε δεν αναπτύσσουν την ικανότητά τους για αυτοδιοίκηση και ανεξαρτησία. Αυτό έχει συνέπεια να αισθάνονται αρκετή ανασφάλεια αποφεύγοντας να πάρουν τη ζωή στα χέρια τους. Επίσης, έχει αποτέλεσμα να εξαρτώνται πολύ από τους γονείς τους, τους οποίους και κατηγορούν ότι είναι υπεύθυνοι για τυχόν αποτυχίες τους.
Ποια είναι λοιπόν η λύση; Πώς μπορούμε να δώσουμε στα παιδιά μας πραγματικά εφόδια χωρίς να τα εξωθήσουμε σε καταναγκαστικά έργα και χωρίς να τους στερήσουμε τη μαγεία της παιδικής ηλικίας;
Μια βασική συνταγή λέει πως ό,τι προσφέρουμε στα παιδιά ως ευκαιρία για μόρφωση ή επιμόρφωση θα πρέπει να πλαισιώνεται από συναισθήματα ευχαρίστησης. Το συναίσθημα της χαράς είναι η πιο σπουδαία παιδική τροφή. Επομένως η μάθηση δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να μοιάζει με καταναγκασμό.
Σμαρούλα Παντελή, εφ. Το Βήμα, 4-6-2000

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ


1.      Ποιο είναι το θέμα με το οποίο ασχολείται το κείμενο; Να το διατυπώσετε με τη μεγαλύτερη δυνατή σαφήνεια και συντομία.

2.      Ποια είναι η άποψη που εκφράζει η συγγραφέας; Να τη διατυπώσετε με τη μεγαλύτερη δυνατή σαφήνεια και συντομία.

3.      Δώστε τρεις ξεχωριστούς τίτλους στο κείμενο. Ο ένας να εκφράζει απογοήτευση ο δεύτερος αγανάκτηση και ο τρίτος ειρωνεία.

4.      Σε ποιο σημείο του κειμένου μπορείτε να εντοπίσετε τη χρήση αναλογίας; Ποια είναι τα δύο μέρη αυτής της αναλογίας και οι λεπτομέρειές τους;

5.      Ποιοι λόγοι ωθούν τους γονείς να "φορτώνουν" τα παιδιά με ποικίλες δραστηριότητες; Να τους γράψετε επιγραμματικά.

6.      Τι ονομάζει η συγγραφέας συναισθηματική νοημοσύνη και πώς μπορεί  ένα παιδί να την αποκτήσει; Θα μπορούσε, κατά τη γνώμη σας, το σχολείο να καλλιεργήσει τη συναισθηματική νοημοσύνη; Αν ναι, πώς; Αν όχι, γιατί;

7.      Τι είδους μειονέκτημα έχει, σύμφωνα με το κείμενο, η γνώση που αποκτάμε στο σχολείο; Τι θα προτείνατε ώστε αυτό ν’ αλλάξει;

8.      Να γράψετε μία παράγραφο με τη μέθοδο της αιτιολόγησης και θεματική πρόταση την παρακάτω:

Έχουμε ανάγκη από περισσότερη ελευθερία και λιγότερες υποχρεώσεις.

9.      Σ' ένα κείμενο που θα δημοσιευτεί στη σχολική σας εφημερίδα προσπαθήστε να εξηγήσετε τους λόγους για τους οποίους κατά τη γνώμη σας είναι απαραίτητος περισσότερος ελεύθερος χρόνος στη ζωή των εφήβων και πώς πιστεύετε ότι θα πρέπει να τον περνάτε; (400 λέξεις περίπου).

Τατουάζ και body piercing: μόδα ή κάτι παραπάνω;


Οι πληροφορίες που μεταδίδουμε ή λαμβάνουμε μέσω της εξωτερικής εμφάνισης είναι πολλές. Αφορούν τη μη-λεκτική επικοινωνία, δηλαδή τις πληροφορίες που μεταδίδονται χωρίς τις λέξεις, αλλά μέσω των κινήσεων, της στάσης του σώματος, της χροιάς της φωνής και άλλα. Η γνωστή φράση «μια εικόνα ισούται με χίλιες λέξεις», περιγράφει άριστα την πληθώρα των πληροφοριών που μπορούμε να έχουμε για τον άνθρωπο που είναι απέναντί μας, μέσα από την παρατήρηση της εξωτερικής του εμφάνισης. Γενικά, τα εξωτερικά χαρακτηριστικά, που μπορεί να θεωρούνται ελκυστικά, αποκρουστικά ή απειλητικά επηρεάζουν κάθε έναν από εμάς ξεχωριστά αλλά και ευρύτερα το κοινωνικό σύνολο, στην απόφαση να αποδεχτούμε ή να απορρίψουμε κάποιο άτομο.

Σήμερα πλέον διαθέτουμε πάρα πολλούς τρόπους για να αλλάξουμε την εξωτερική μας εμφάνιση, αλλάζοντας το στυλ του ντυσίματος, το χτένισμά μας, ή και μέσω των αισθητικών επεμβάσεων. Τα τατουάζ (στα ελληνικά, δερματοστιξία) και το body piercing (το τρύπημα σημείων του σώματος ή/και του προσώπου για την τοποθέτηση σκουλαρικιών) αποτελούν μια όλο και συχνότερη επιλογή των ατόμων σήμερα για την αλλαγή της εξωτερικής εμφάνισης. Έχει βρεθεί πως στη Δύση, πάνω από 80 εκατομμύρια άτομα διακοσμούν το σώμα τους με τατουάζ, εκ των οποίων περίπου το 50% είναι γυναίκες. Σε αντίθεση με τα τατουάζ, που αφαιρούνται πιο δύσκολα, το body piercing δε θεωρείται μια μόνιμη επέμβαση στο σώμα, καθώς οι τρύπες μπορούν να κλείσουν αρκετά εύκολα, όταν το άτομο δεν τοποθετήσει σε αυτές κοσμήματα για ένα διάστημα.

[..]
Άραγε τα τατουάζ και το body piercing συνιστούν φαινόμενο της σύγχρονης κοινωνίας; Αυτό το συμπέρασμα θα ήταν λανθασμένο καθώς, τόσο τα τατουάζ όσο και το body piercing, εντοπίζονται σαν πρακτικές σε αρχαίους πολιτισμούς και φυλετικές κοινωνίες σε όλον τον κόσμο. Στις φυλετικές κοινωνίες, το body piercing, εκτός από διακοσμητικό στοιχείο, αποτελεί και μέρος διαφόρων τελετουργιών και ιεροτελεστιών. Αυτό που αποτελεί, ίσως, σημάδι της εποχής είναι η συχνότητα με την οποία πλέον συναντούμε αυτές τις πρακτικές, καθώς και η υιοθέτησή τους από ετερόκλητες μεταξύ τους ηλικιακές και κοινωνικές ομάδες.

Μια τέτοια ομάδα πληθυσμού είναι οι έφηβοι. Οι παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν περισσότερο ένα/μία έφηβο/η στην απόφασή του/της να κάνει τατουάζ ή body piercing, είναι η επίδραση που δέχεται από το φιλικό του/της περιβάλλον, καθώς και η ύπαρξη μέσα στην οικογένεια ενός ή περισσότερων άλλων μελών που έχουν κάνει κάτι αντίστοιχο. Φυσικά σημαντική επίδραση, ιδιαίτερα σε αυτή την ηλικιακή ομάδα, παίζει και η συχνότητα με την οποία πλέον βλέπουμε τατουάζ ή/και body piercing σε διάσημα πρόσωπα.

Πριν ανησυχήσουμε, ως περίγυρος του ατόμου, μήπως το τατουάζ που έκανε ο φίλος μας ή το παιδί μας (ιδίως όσον αφορά τους γονείς ανήλικων παιδιών) αποτελεί μια ανησυχητική συμπεριφορά, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη κάποιους παράγοντες. Αυτοί είναι: η ηλικία του ατόμου, η εικόνα που αναπαριστά το τατουάζ και ο τρόπος που έγινε. Το έκανε σε κάποιον έμπειρο επαγγελματία; Το έκανε κρυφά ή μετά από συζήτηση με τους δικούς του; Παρόμοια καλούμαστε να σκεφτούμε και στην περίπτωση του body piercing. Σε ποιο σημείο του σώματος έγινε; Προϋποθέτει την πρόκληση έντονου πόνου ή όχι; Το άτομο προνόησε για την ασφάλειά του, επιλέγοντας κάποιον αξιόπιστο επαγγελματία, ή «έπαιξε» με τα όρια κάνοντάς το μόνο του ή υπό συνθήκες αμφιλεγόμενης ασφάλειας;

Τόσο τα τατουάζ όσο και το body piercing έχουν αποτελέσει συχνά αντικείμενο μελέτης επιστημόνων διαφόρων ειδικοτήτων. Τα δεδομένα των μελετών που έχουν γίνει σε διαφορετικές ομάδες πληθυσμού με ένα ή περισσότερα τατουάζ και body piercing (πχ σε εφήβους, σε νεαρές γυναίκες, σε φυλακισμένους, σε στρατιωτικούς), έχουν αναδείξει ενδιαφέροντα στοιχεία. Ένα σημείο που επισημαίνεται είναι ότι, οι πρακτικές αυτές συχνά συνδέονται με συμπεριφορές ριψοκίνδυνες για την υγεία, όπως είναι το κάπνισμα. Επίσης, οι μελετητές διευκρινίζουν πως συνηθέστερα ο πόνος που συνοδεύει το τατουάζ και το body piercing είναι αναγκαίο επακόλουθο της όλης διαδικασίας και όχι ο πρωταρχικός στόχος του ατόμου που το κάνει. Μια άλλη πλευρά του ζητήματος είναι πως, μετά από μια τέτοια παρέμβαση, απαιτείται από το άτομο να φροντίζει πιο πολύ την αντίστοιχη περιοχή του σώματός του για ένα διάστημα λίγων εβδομάδων ή μηνών, στοιχείο που αναδεικνύει και τη θεραπευτική πλευρά των πρακτικών αυτών με την έννοια της αυτοφροντίδας.

Η αφαίρεση ενός τατουάζ έχει σχετιστεί με μια ταυτόχρονη αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο το άτομο αντιλαμβάνεται και ορίζει τον εαυτό του (δηλαδή σε σχέση με την ταυτότητά του), καθώς και με μια τάση του να αποσυνδεθεί από το παρελθόν. Είναι ενδιαφέρον να αναφερθεί πως, ακόμη και στις μέρες μας, περισσότερες γυναίκες από ότι άνδρες τείνουν να επιλέγουν την αφαίρεση ενός τατουάζ μετά από κάποια χρόνια, γεγονός που αποδίδεται στη χαμηλότερη κοινωνική αποδοχή τους σε σχέση με τους άνδρες με τατουάζ. Μερικοί ακόμη παράγοντες που φαίνεται να τις επηρεάζουν περισσότερο σε αυτή την απόφαση είναι ο κοινωνικός στιγματισμός, τα αρνητικά σχόλια και τα προβλήματα ένδυσης. Ένας τρόπος που υιοθετείται για την επίλυση του ζητήματος του απορριπτικού βλέμματος των άλλων, είναι τα τατουάζ σε μέρη του σώματος που δεν είναι άμεσα εμφανή στους υπόλοιπους.

Όπως και να έχει, τα τατουάζ και το body piercing μπορεί να αποτελούν έναν τρόπο έκφρασης, μέσα εκτόνωσης της έντασης, αλλά και ένα σήμα. Μπορεί να σημαίνουν «δες με» ή να υπονοούν την επιθυμία μιας πιο κλειστής οριοθέτησης του εαυτού μεταφέροντας το μήνυμα «μείνε μακριά μου». Όπως έχει συμβεί και με πολλά άλλα φαινόμενα, ενώ τα τατουάζ και το body piercing κάποτε αποτελούσαν καινοτομία και υποδήλωναν μια ιδιαίτερη στάση απέναντι στα πράγματα ή και μια αντικοινωνική συμπεριφορά, πλέον έχουν γίνει και στοιχείο της μόδας. Με αφορμή αυτή την αλλαγή, ας αναρωτηθούμε πόσο ρευστά και πολυδιάστατα είναι ορισμένα στοιχεία που χρησιμοποιούμε ως κριτήρια προκειμένου να αποδεχτούμε ή να απορρίψουμε τους άλλους, κυρίως τα κριτήρια της εξωτερικής εμφάνισης.

Αθηνά Πάσχου, Ψυχολόγο, MSc στην Αντιμετώπιση του Πόνου
20/06/2012

Ερωτήσεις κατανόησης

  1. Γιατί, σύμφωνα με το κείμενο, η εξωτερική εμφάνιση επηρεάζει τη στάση μας απέναντι στους άλλους;

  1. Τα τατουάζ και το body piercing αποτελούν καινούργιο φαινόμενο στην εμφάνιση των ανθρώπων;

  1. Ποιοι λόγοι κατά το κείμενο οδηγούν τους εφήβους στην υιοθέτηση τέτοιας εμφάνισης;

  1. Ποια στοιχεία αποδεικνύουν ότι η υιοθέτηση αυτής της εμφάνισης δεν σημαίνει και προβληματική στάση και συμπεριφορά από την πλευρά των εφήβων;

  1. Η συγγραφέας του κειμένου προσεγγίζει το φαινόμενο των τατουάζ και του body piercing με κατανόηση ή όχι; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας μέσα από το κείμενο.

  1. Για ποιους λόγους, σύμφωνα με το κείμενο, οι γυναίκες αφαιρούν συχνότερα τα τατουάζ από το σώμα τους;

  1. Ποια είναι η δική σας στάση απέναντι σε ανθρώπους που έχουν εμφανή τατουάζ και body piercing; Εσείς έχετε κάνει ή σκοπεύετε να κάνετε στο μέλλον; Γιατί ναι ή γιατί όχι;


Παραγωγή λόγου

Πριν από λίγες μέρες αποβλήθηκε από το σχολείο σας ένας μαθητής λόγω της εμφάνισής του, η οποία χαρακτηρίστηκε ακραία. Σ' ένα κείμενο που θα δημοσιευτεί στη σχολική σας εφημερίδα προσπαθήστε να πάρετε θέση έναντι αυτής της απόφασης και με την ευκαιρία εκθέστε τους λόγους που οδηγούν την ηλικία σας να υιοθετεί "μοδάτη" εμφάνιση και πολλές φορές ακραία.

Ποδόσφαιρο, μια θρησκεία χωρίς απίστους


Μιλώντας θεωρητικά για το ποδόσφαιρο ο νους των περισσότερων στρέφεται γύρω από έναν λόγο καταγγελτικό όπου μονόπλευρα και δογματικά διανοούμενοι σέρνουν τα εξ αμάξης στο άθλημα: «Όπιο του λαού», «σύγχρονη αποχαυνωτική θρησκεία», «χλωροφόρμιο των συνειδήσεων» και πάει λέγοντας. Τελικά τι είναι τούτο το κοινωνικό φαινόμενο, που ξεπερνάει κατά πολύ τα στενά όρια ενός απλού παιχνιδιού του οποίου οι πρωταγωνιστές, όπως ο Ρονάλντο, ο Ζιντάν, ο Μπέκαμ είναι πιο γνωστοί από τους πρωθυπουργούς των χωρών τους;
Όσο περίεργο κι αν φαντάζει, το ποδόσφαιρο, παρά την εμπορευματοποίησή του, κατορθώνει να εκφράζει με τον καλύτερο τρόπο και ενάντια στην υπόλοιπη εμπορευματοποιημένη κοινωνική πραγματικότητα το συνδυασμό της συλλογικότητας με την ατομική πρωτοβουλία. Επιτρέπει την ανάδειξη του ατομικού ταλέντου και την επιβράβευσή του μέσα από τη συλλογική προσπάθεια. Με άλλα λόγια, σε αντίθεση με την κυρίαρχη αντι-ουμανιστική κοινωνική πραγματικότητα που καλλιεργεί τον ατομισμό και την ανάδειξη του ενός σε βάρος του άλλου και σε βάρος του κοινωνικού συνόλου, το ποδόσφαιρο αναδείχνει την ποδοσφαιρική προσωπικότητα μέσα από το σύνολο, ενώ αυτό το τελευταίο δε λειτουργεί ως απλό άθροισμα μεμονωμένων ατομικοτήτων, αλλά σαν ένας ξέχωρος ποιοτικός συνδυασμός. Και αυτός ο συνδυασμός, αυτή η σύνθεση του ατομικού ταλέντου και της συλλογικότητας, είναι που αποτελεί το κριτήριο της επιτυχίας της συλλογικής προσπάθειας της ομάδας.
Αλλά και το γεγονός ότι μέσα από το ποδόσφαιρο επιβραβεύονται η συλλογική και η ατομική αξία και δεν κατοχυρώνονται ιεραρχικές θέσεις, που έχουν καπαρωθεί με άλλα κριτήρια, όπως η καταγωγή, η οικονομική ή κοινωνική θέση, το γεγονός ότι πρόκειται για έναν αγώνα που διεξάγεται επί ίσοις όροις, όπου μια θεωρητικά αδύναμη ομάδα μπορεί να κάνει την έκπληξη και να κερδίσει, ότι, με άλλα λόγια, είναι δυνατόν να τεθούν σε αμφισβήτηση οι όποιες ιεραρχίες, κάτι ιδιαίτερα δύσκολο, αν όχι αδύνατον, στην καθημερινή ζωή, προσδίδει στο ποδόσφαιρο μια λαϊκή αίγλη.
Από αυτή τη σκοπιά, δεν είναι συμπτωματικό ότι ο αθλητισμός γεννήθηκε και ανδρώθηκε – άλλο πώς κατέληξε – σε κοινωνίες που διαπερνιόνταν από δημοκρατικά ιδεώδη, όπως η αρχαία Αθήνα ή η Αγγλία του 19ου αι., δηλαδή σε κοινωνίες όπου η αμφισβήτηση των κατεστημένων ιεραρχιών θεωρούνταν θεμιτή.
Βεβαίως θα ήταν αφελές να υποστηρίζαμε  ότι όλες οι αντισυμβατικές πτυχές του ποδοσφαίρου που προαναφέραμε εισπράττονται συνειδητά και στον ίδιο βαθμό από τις λαϊκές μάζες. Και βεβαίως ισχύει ότι το ποδόσφαιρο, όπως κάθε συμβολική πρακτική, λειτουργεί κυρίως προς την κατεύθυνση που προσδιορίζουν τα οικονομικά, πολιτικά, θρησκευτικά ή άλλα συμφέροντα που το ελέγχουν. Από την άλλη όμως, ακριβώς επειδή, παρά τις αποξενωτικές πιέσεις, οι κυρίαρχοι δεν έχουν κατορθώσει να εξοβελίσουν ολοκληρωτικά την ανθρωπιά, το ποδόσφαιρο λειτουργεί έστω υποσυνείδητα ως ένα απομεινάρι της. Και αυτή του την πλευρά καλούμαστε να αναδείξουμε, ενάντια στο ρεύμα.

Γ. Ρούσης, στο Ν. Μπογιόπουλος – Δ. Μηλάκας, Ποδόσφαιρο, μια θρησκεία χωρίς απίστους (διασκευή)


Ερωτήσεις:

Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 80 περίπου λέξεις για να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενο του κειμένου.

Σύμφωνα με τη θεωρία του βιβλίου το δοκίμιο ως κειμενικό είδος έχει μερικά γνωρίσματα που έχουν σχέση με τη δομή, την πειθώ και τη γλώσσα. Σύμφωνα μ’ αυτά το δοκίμιο:

  • Όταν είναι αποδεικτικό έχει συνήθως πρόλογο, κύριο μέρος και επίλογο.
  • Όταν είναι στοχαστικό «ο συγγραφέας περιδιαβαίνει ελεύθερα στο χώρο των ιδεών».
  • Όταν έχει αποδεικτικό χαρακτήρα «ο δοκιμιογράφος προσεγγίζει ένα θέμα που τον ενδιαφέρει, εκθέτει, διασαφηνίζει και υποστηρίζει τις ιδέες του, χρησιμοποιώντας επιχειρήματα, τεκμήρια και παραδείγματα.
  • Ως προς τη γλώσσα «υπακούει σε εντολές μιας λογιότερης γραμματικής», χρησιμοποιεί «τεχνικές ομαλής ή φυσικής μετάβασης και συνοχής (π.χ χρήση συνεκτικών μορίων και εκφράσεων, φράσεις-γέφυρες κλπ)», «μόρια και εκφράσεις που φανερώνουν μια στάση του συγγραφέα απέναντι στο θέμα (π.χ πιθανώς, ενδεχομένως, βεβαίως κλπ), ή φανερώνουν την οπτική του γωνία για τα γραφόμενα (π.χ επιρρήματα…)
  • Στη σύνταξη προτιμά τη «σύνθετη δομή των προτάσεων (υποτακτικός, μακροπερίοδος λόγος)
  • Χρησιμοποιεί αφηρημένο λεξιλόγιο.

Με βάση τα παραπάνω να διακρίνετε το είδος του κειμένου που σας δόθηκε και να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Με ποιο τρόπο αναπτύσσονται τα παρακάτω επιχειρήματα; Να αξιολογήσετε την ορθότητά τους; (άσκηση του συναδέρφου Βασίλη Συμεωνίδη)

Στους ποδοσφαιρικούς αγώνες συχνά συμβαίνουν έκτροπα.
Στους αγώνες καλαθοσφαίρισης επίσης συχνά συμβαίνουν έκτροπα.
Άρα σε αγώνες ομαδικών αθλημάτων συχνά συμβαίνουν έκτροπα.

Ο αθλητικός αγώνας είναι επιδίωξη της νίκης και επιβεβαίωση υπεροχής.
Οι ποδοσφαιρικοί αγώνες είναι αθλητικοί.
Άρα οι ποδοσφαιρικοί αγώνες είναι επιδίωξη της νίκης και επιβεβαίωση υπεροχής.

Ο αθλητικός αγώνας είναι επιδίωξη της νίκης και επιβεβαίωση υπεροχής.
Ο πόλεμος είναι επιδίωξη νίκης και επιβεβαίωση υπεροχής.
Άρα ο πόλεμος είναι αθλητικός αγώνας.

Η ποιότητα του πολιτισμού μας φανερώνεται σε κάθε μαζική εκδήλωση.
Ο αθλητισμός είναι μαζική εκδήλωση.
Άρα η ποιότητα του πολιτισμού μας φανερώνεται και στον αθλητισμό.

Στο κείμενο παρουσιάζονται μερικά χαρακτηριστικά του ποδοσφαίρου ως παιχνιδιού. Ποια άλλα θετικά γνωρίσματά του μπορείτε να εντοπίσετε; Ποιες στρεβλώσεις δημιουργήθηκαν στο άθλημα και για ποιους λόγους, κατά τη γνώμη σας;

Πόλεμος θρησκειών


Μια χαρά σφαζόμαστε εμείς, μεταφορικά και κυριολεκτικά, για μια φανέλα κόκκινη, πράσινη, κίτρινη, κιτρινόμαυρη, ασπρόμαυρη, κυανέρυθρη. Μια χαρά σφαζόμαστε εδώ για τον Ολυμπιακό και τον ΠΑΟ, στη Σερβία για τον Ερυθρό Αστέρα και την Παρτιζάν, στη Σκωτία για τη Ρέιντζερς και τη Σέλτικ, στην Αργεντινή για τη Ρίβερ Πλέιτ και την Μπόκα Τζούνιορς, στον κόσμο όλο. Και μια χαρά, μια τεράστια χαρά γεύεται η κυβέρνησή μας, όπως κάθε κυβέρνηση στον κόσμο όλο, όταν εμείς σφαζόμαστε, όταν ξοδεύουμε τις λέξεις, τα συνθήματα, τον θυμό, τα όνειρά μας για μια φανέλα, που όσο πιο γεμάτη φαίνεται τόσο πιο αδειανή είναι.
Κάποιοι φίλαθλοι (οπαδοί δηλαδή, το «φίλαθλος» είναι ένας ευφημισμός που δεν βρίσκει εισιτήριο για να μπει σε κανένα γήπεδο) μπορεί να προσέρχονται με τα αγνότερα αισθήματα, με εκείνη την παιδική αθωότητα που τους οδήγησε κάποτε στην πλήρη ταύτιση με μια ομάδα. Γύρω τους όμως, γύρω μας, στήνεται μια τεράστια εμποροπανήγυρη άφθονου χρήματος και σκληρής εξουσίας. Αν οι ομάδες ήταν στημένες απλώς σαν επιχειρήσεις, θα είχαν όρια στη δραστηριότητά τους, θα νοιάζονταν για τη νομιμότητά τους, θα κινδύνευαν ακόμα και να κλείσουν αν δεν περπατούσαν. Αλλά οι ομάδες συγκροτούνται σαν θρησκείες, όπως το ακούμε και στα συνθήματα των πιστών τους, των φανατικών («ΠΑΟ-θρησκεία», «Θρύλε Θεέ μου» κ. ο. κ.). Φανατικοί, θεόληπτοι δηλαδή, μας πληροφορούν τα λεξικά, ονομάστηκαν οι ιερείς της Ίσιδας και της Κυβέλης, που μέσα στο ιερό, το fanum, έπεφταν σε έκσταση και στο παραλήρημά τους πλήγωναν το ίδιο τους το σώμα, περίπου σαν τους αυτομαστιγωνόμενους χριστιανούς του Μεσαίωνα.
Ιερείς έχουμε και σήμερα. Με άλλο όνομα. Είναι οι πρόεδροι των ομάδων (οι αποκλειστικοί διαχειριστές της «ιδέας»), οι μεγαλοπαράγοντες, οι εκδότες αθλητικών φύλλων που μες στην κερδοσκοπική προπαγανδιστική τους μέθη εξαντλούν το λεξιλόγιο και την εικονογραφία της χυδαιότητας, οι αγριεμένοι μπλογκίστες, οι λοχαγοί της μιας ή της άλλης «θύρας». Έχουμε δηλαδή αρχιερείς, μητροπολίτες, ιεροκήρυκες και απλούς διακόνους. Κι έχουμε βέβαια και το πλήρωμα των πιστών, οι οποίοι, αντιστρέφοντας τα πράγματα, δεν πληγώνουν πια το δικό τους σώμα, αλλά των αντιπάλων.
Η σύγκρουση ομάδων είναι σύγκρουση θρησκειών, θεσμοθετημένη υπό τη μορφή πρωταθλήματος. Μόνο που εδώ δεν χωρούν διαθρησκειακοί διάλογοι. Ίσως περισσότερο απ’ όλους το κατανοούν αυτό όσοι θέλουν να πιστεύουν ότι κάπως κρατούν το μέτρο, συνειδητοποιούν όμως ότι πέφτουν σε καβγά ακόμα και με τον κολλητό τους για ένα οφσάιντ ή ένα πέναλτι, δηλαδή για κάτι που γρήγορα αποδεικνύεται λιγότερο και από το τίποτα. Ορκίζονται τότε ότι θα πάρουν τις αποστάσεις τους, ωστόσο στο επόμενο ντέρμπι ξαναπαθιάζονται και ξανααρρωσταίνουν. Γιατί η μπάλα είναι στρογγυλή. Και την τετράγωνη λογική δεν την ανέχεται.
Παντελής Μπουκάλας, Εφ. Καθημερινή 23-2-2011

Παρατηρήσεις
  1. Το κείμενο στηρίζεται σε μια αναλογία. Μπορείτε να την περιγράψετε με έναν συλλογισμό με προκείμενες και συμπέρασμα;
  2. Οι ομάδες είναι ανώνυμες εταιρίες σύμφωνα με το νόμο. Με ποιο επιχείρημα αμφισβητεί ο συγγραφέας την υπόσταση αυτή;
  3. Κάποιοι φίλαθλοι (οπαδοί δηλαδή, το «φίλαθλος» είναι ένας ευφημισμός που δεν βρίσκει εισιτήριο για να μπει σε κανένα γήπεδο) μπορεί να προσέρχονται με τα αγνότερα αισθήματα, με εκείνη την παιδική αθωότητα που τους οδήγησε κάποτε στην πλήρη ταύτιση με μια ομάδα: Να σχολιάσετε τη περίοδο σε μια παράγραφο 70-80 λέξεων. 
  4. Να εντοπίσετε στο κείμενο τρία σημεία ειρωνείας και τα μέσα με τα οποία την υποβάλλει. 
  5. Ποια νοηματική σχέση εκφράζουν οι λέξεις με έντονα γράμματα;
  6. Να πυκνώσετε το κείμενο με σκοπό να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενό του


Γνωρίσματα της εξουσιαστικής γλώσσας


Η εξουσία ασκείται με το λόγο περισσότερο απ’ ό,τι με τη φυσική επιβολή και την τεχνική υπεροχή. Η εξουσία ασκείται σε μεγάλο βαθμό με τις ιδέες, άρα με τη γλώσσα, με τις λέξεις. Αν όμως μπορεί η εξουσία να ασκείται με τις λέξεις, τότε οι λέξεις έχουν δική τους δύναμη. Υπάρχουν λέξεις με αυτόνομη δύναμη. Λέξεις που αρκεί να προφερθούν και αποχτάει όνομα το αβάφτιστο βρέφος, γίνονται σύζυγοι ο Γιάννης και η Μαρία, οδηγείται στη φυλακή ο κατηγορούμενος.
            Ωστόσο δεν είναι μόνο το ρήμα «σας ευλογώ» που αρκεί να προφέρει ο Πάπας και η θεία χάρη κατεβαίνει στις κατάμεστες πλατείες, είναι και λέξεις όπως «έθνος», «δημοκρατία», «σοσιαλισμός», «παράδοση», «δικαιοσύνη» που περιέχουν και ασκούν εξουσία. Κανένας όμως δεν θα μπορούσε να δώσει ένα όνομα σ’ ένα μωρό βυθίζοντάς το σε μια σκάφη ή έστω στον Ιορδάνη ποταμό και προφέροντας τις κατάλληλες λέξεις. Κανένας δεν μπορεί να «κηρύξει τον πόλεμο», απλώς λέγοντας ότι τον κηρύττει, αν δεν κατέχει κάποιον κοινωνικό τίτλο που αυτόματα κάνει τον λόγο του κήρυξη πολέμου. Για να είναι ο λόγος πράξη πρέπει ο ομιλητής να έχει την αρμοδιότητα να προφέρει την κατάλληλη λέξη. Μ’ άλλα λόγια, ο λόγος αποτελεί πράξη επειδή ο πομπός είναι εκπρόσωπος της κοινωνικής εξουσίας.
            Οι εκπρόσωποι των εξουσιών κάνουν όχι μόνον χρήση αλλά και κατάχρηση της γλωσσικής δύναμης και νομιμότητας που απορρέει από τη θέση τους, μετατρέποντας τη γλώσσα σε όπλο για την άσκηση βίας και εξουσίας. Την κατάχρηση αυτή θα την ονομάσουμε ιδεολογική γλώσσα. Είναι ορισμένη μορφή που πριν απ’ όλα παραβιάζει τη θεμελιακή λειτουργία του λόγου, την επικοινωνία, πετυχαίνοντας την επιβολή της σιωπής στο δέκτη. Δεν είναι τόσο «γλώσσα» όσο χειρισμός της γλώσσας, χειρισμός που επιτρέπει στον πομπό να ασκεί εξουσία και βία με το λόγο. Χειρισμός της γλώσσας που παραβιάζει τη θεμελιώδη λειτουργία της επικοινωνίας, γιατί επιβάλλοντας τη σιωπή στο δέκτη καταστρέφει την πολικότητα του λόγου και παράγει στη θέση του τον εξουσιαστικό μονόλογο.
            Η ιδεολογική γλώσσα έχει ορισμένα χαρακτηριστικά που έχουν έντονη επίδραση στους δέκτες γιατί παράγουν λανθάνοντα νοήματα που κάνουν τα ρητά μηνύματα εκβιαστικά για τους δέκτες, επιβάλλοντας τη σιωπή και προστατεύοντας τον πομπό από το λογικό χειρισμό των νοημάτων, δηλαδή την κριτική. Πρόκειται για χαρακτηριστικά που εμφανίζονται συχνά στο λόγο των εκπροσώπων κάθε μορφής εξουσίας, πολιτικής ή μορφωτικής και προσδίδουν στον πομπό εγκυρότητα και νομιμότητα, χωρίς αυτή να πηγάζει από το περιεχόμενο των λεγομένων του αλλά από τον τρόπο χειρισμού της γλώσσας.
            Ο ιδεολογικός λόγος λοιπόν είναι:


α. Πληθωρικός: Πληθωρική είναι η γλώσσα που χρησιμοποιεί πολλά συνώνυμα, χαρακτηρίζεται από μεγάλη συχνότητα ορισμένων τύπων όπως επιθετικοί προσδιορισμοί, προθέσεις και επιρρήματα, από μακριές περιόδους και συντακτική περιπλοκή, από εξεζητημένη συντακτική δομή, από ρητορικές επαναλήψεις, μεγαληγορία και συνεχείς περιφράσεις. Έτσι δημιουργείται νοηματική ασάφεια και ακυριολεξία. Ο λεκτικός πληθωρισμός στη διαφήμιση είναι εύκολο να εντοπιστεί. Π.χ «υπεραριστούργημα», ένα λεκτικό τέρας που μετατρέπει το συγκεκριμένο επίθετο σε κραυγή, σε θαυμαστικό επιφώνημα.
            Στον πολιτικό λόγο είναι πιο δυσδιάκριτο το φαινόμενο. Εκεί είναι συχνότεροι οι πλεονασμοί, η κατάχρηση συνωνύμων, η βεβαιωτική διατύπωση και η μεγαλοστομία. Ο πληθωρισμός του πολιτικού λόγου παγιδεύει τον δέκτη κυρίως συναισθηματικά και ηθικά με το μέγεθος και το βάρος των αξιών που προβάλλει. Οι λέξεις που χρησιμοποιεί δεν έχουν μόνο ηθικό βάρος, αλλά αποτελούν και αξίες με τεράστιο κοινωνικό κύρος (έθνος, δημοκρατία, λαός, ελεύθερος κόσμος, πατρίδα, επανάσταση).
            Η  επιστημονική γλώσσα καταφεύγει συχνά σε καθαρευουσιάνικη σύνταξη και προστρέχει στην επισημότητα αρχαιοπρεπών στοιχείων. Συστηματικά χρησιμοποιεί λέξεις σπάνιες και αδιαφανείς, λέξεις της αρχαίας ελληνικής, αλλά και νεολογισμούς που θαμπώνουν το δέκτη.

β. Αξιολογικός: Ο ιδεολογικός λόγος δεν είναι πάντοτε πληθωρικός είναι όμως οπωσδήποτε αξιολογικός. Τα μηνύματα έχουν τη μορφή της αλήθειας και όχι της πληροφορίας. Το μήνυμα π.χ διατυπώνεται στην ευκτική ή την προστακτική και εισάγεται με βεβαιωτικές προτάσεις (εισάγεται με το «πρέπει»). Περιέχει διατυπώσεις που αποκλείουν την αμφισβήτηση, υποκαθιστά τα τεκμήρια με ηθικές κατηγορίες (εντιμότητα, απουσία φανατισμού, καλή πρόθεση κ.α) είτε με αρετές (ευφυΐα, γνώσεις, συνείδηση της πραγματικότητας κ.α), στηρίζεται σε λέξεις αξίες και όχι σε επιχειρήματα και αποδείξεις, άρα περιέχει λανθάνουσα την ηθική καταδίκη του δέκτη που ενδέχεται να διαφωνήσει. Χάρη σε λέξεις αξίες, λέξεις ταμπού μπορεί το μήνυμα να περιέχει κραυγαλέα αντίφαση και να γίνεται δεκτό σαν συλλογισμός, μπορεί να περιέχει ταυτολογία, ανακολουθία, ακόμα και παραλογισμό κι αυτό να μη γίνεται αντιληπτό. Η «σωτηρία του έθνους» για παράδειγμα είναι τέτοια παγίδα που απαγορεύει το λογικό και νοηματικό χειρισμό. Δεν μπορεί ο δέκτης να της βάλει ερωτηματικό χωρίς να ταυτιστεί αυτόματα με την ιεροσυλία. Δεν μπορεί να ρωτήσει «γιατί» ή να ζητήσει να αποδειχτεί η αναγκαιότητα της «σωτηρίας», χωρίς να ταυτιστεί με τον Εφιάλτη.

γ. Συμφυρματικός: Κατασκευάζει μίγματα γλωσσικά ή νοήματα αθέμιτα, που εμποδίζουν την κατανόηση και την κριτική αντιμετώπιση του μηνύματος. Συνδέει μεταξύ τους έννοιες που αλληλοαναιρούνται νοηματικά και λογικά, κατασκευάζοντας νοηματικά τέρατα, λέξεις σύνθετες που αποκλείει η μία την άλλη. Από τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις είναι ο λόγος των ηγετών του ναζισμού. Η ναζιστική εξουσία ένωσε τα αντίθετα στο λόγο της. Στήριξε την προπαγάνδα της στην καταγγελία του κεφαλαίου και της κεφαλαιοκρατίας, ενώ συνεργάστηκε στενά με το μεγάλο χρηματιστικό κεφάλαιο, αλλά εμπόδισε την κατανόηση της αντίφασης ταυτίζοντας το κεφάλαιο με του λίγους εβραίους τραπεζίτες. Χρησιμοποίησε τη λέξη «επανάσταση», που ανήκε στην ευρωπαϊκή αριστερά, ενώνοντάς την με τον εθνικισμό και τη συντηρητική ιδεολογία της πιο αντιδραστικής γερμανικής δεξιάς. Οικειοποιήθηκε το επίθετο «σοσιαλιστικός», ενώνοντάς το με το ακριβώς αντίθετο την εποχή εκείνη «εθνικός». Έφτιαξε έτσι λεκτικά τέρατα όπως «εθνικοσοσιαλισμός», «συντηρητική επανάσταση» και κατασκεύασε το σύνθημα «Δεν είναι προδοσία να προδίδεις τους προδότες» ή «η εργασία απελευθερώνει». Η  κατάργηση των σημασιών αποδείχτηκε όσο ποτέ άλλοτε στην ιστορία πόσο επικίνδυνη κοινωνικά είναι. Από νοηματικά, από λεκτικά, τα τέρατα έγιναν πολιτικά και η εκτελεστική εξουσία έγινε εκτελεστική στην κυριολεξία.

δ. Ευφημιστικός: Με την ευφημιστική γλώσσα ο ομιλητής προσδίδει στον εαυτό του αναντίρρητο κύρος, κάνει άτρωτα τα μηνύματά του, μεταμφιέζοντάς τα σε αναμφισβήτητα και απαλλάσσεται από την υποχρέωση να τα τεκμηριώσει με αποδείξεις. Όλοι οι δικτάτορες στην ιστορία του κόσμου ονόμασαν τον εαυτό τους «οδηγό», «σωτήρα», «πατέρα»,  οι πιο στυγνοί αυτοπροβλήθηκαν σαν «μετριοπαθείς», «αφανάτιστοι» και «προσωρινοί».

Άννα Φραγκουδάκη, Γλώσσα και Ιδεολογία