Επιστήμη και άνθρωπος


Ποια είναι λοιπόν η ευθύνη του επιστήμονα για τ' αποτελέσματα της δημιουργικότητας της επιστήμης του; Ποια είναι η ευθύνη του για τη μορφή που πήρε και που παίρνει η "συγκροτημένη πραγματικότητα"; […]
            Η πρώτη λοιπόν ευθύνη του επιστήμονα ανάγεται στην επιστημονική του γνώση: Αν χρησιμοποίησε σωστά την επιστημονική μέθοδο ή αν έκανε σφάλματα, αν απέφυγε τον υποκειμενισμό, την πλάνη, την πρόωρη γενίκευση, την επιπόλαιη επαγωγή, την εσφαλμένη αναγωγή, παραγωγή, σύνθεση, τη μονολιθικότητα και το δογματισμό, ή αν υπέπεσε σ' αυτές. Κι αυτή η ευθύνη είναι ανεξάρτητη από την καλή ή την κακή του θέληση. Ειδικότερα αυτή η ευθύνη καλείται επιστημονική.
            Πέρα όμως από την επιστημονική ευθύνη για το πώς εφάρμοσε τη γνώση του στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο επιστήμονας ευθύνεται ηθικά και πολιτικά για τη δημιουργικότητά του. Κι εδώ θα κριθεί η πράξη του όχι με το επιστημονικό κριτήριο της ορθής χρησιμοποιήσεως της επιστημονικής μεθόδου, αλλά με το ηθικό κριτήριο και με το πολιτικό κριτήριο. Η ευθύνη του επιστήμονα από ηθική ή πολιτική άποψη δεν ανάγεται πια στη γνώση αλλά στη βούλησή του. […]
            Αφού η βούληση αποτελεί τη δυναμική έκφραση του συμφέροντος, θα μπορούσαμε να πούμε πως ηθικά δικαιώνεται εκείνος ο επιστήμονας που ενεργεί σύμφωνα με το καθολικό συμφέρον, δηλαδή ο επιστήμονας που η ατομική του βούληση συμπίπτει με την καθολική. Και καθολικό συμφέρον είναι αυτό που αναφέρεται σ' όλους τους ανθρώπους, ανεξάρτητα από το χρώμα, τη φυλή , την εθνικότητα, την υπηκοότητα ή την οικονομική και κοινωνική τους κατάσταση. Καθολικό είναι θα λέγαμε το συμφέρον της ανθρωπότητας. Έτσι καθολικό είναι το συμφέρον για την ειρήνη, την ελευθερία, την υγεία, τη μόρφωση, την ευτυχία όλων των ανθρώπων. […]
            Συνοψίζοντας θα μπορούσαμε να πούμε ότι α) ηθικό είναι το πανανθρώπινο συμφέρον β) πολιτικό είναι το συμφέρον μιας μικρής ή μεγάλης ομάδας ανθρώπων. Κατά συνέπεια : α) Ηθικό έρεισμα έχει η πράξη που υπηρετεί το ηθικό συμφέρον, β) πολιτικό έρεισμα έχει η πράξη που υπηρετεί ένα πολιτικό συμφέρον, γ) νομικό έρεισμα έχει η πράξη που είναι σύμφωνη με τους κανόνες δικαίου, οι οποίοι ισχύουν κατά το χρόνο που τελείται.
            Με βάση αυτούς τους ορισμούς θα μπορούσαμε να διακρίνουμε ότι τα κριτήρια ευθύνης του επιστήμονα δεν συμπίπτουν. Περισσότερο κατανοητό θα γίνει αυτό με ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα:
            Η εργασία κάποιου επιστήμονα για την κατασκευή, ας πούμε, ενός υπερόπλου (π.χ. της ατομικής βόμβας) θα έχει οπωσδήποτε επιστημονική δικαίωση, αν γίνει σωστά, σύμφωνα με την επιστημονική μέθοδο και επαληθευτεί η ορθότητά της από την πράξη. Θα έχει οπωσδήποτε νομική κάλυψη, εφόσον έγινε στα πλαίσια παραγγελίας που δόθηκε από την κρατική εξουσία (από την κυβέρνηση του τόπου όπου εργάζεται ο επιστήμονας). Θα έχει πολιτική δικαίωση η πράξη του από τη σκοπιά του συμφέροντος της ομάδας που κατέχει την εξουσία και όλων των άλλων ομάδων που έχουν κοινά μ' αυτή συμφέροντα. Αν π.χ. το κατασκευασμένο υπερόπλο πρόκειται να χρησιμοποιηθεί κατά των Αράβων, η συγκεκριμένη επιστημονική δημιουργία δικαιώνεται πολιτικά από την πλευρά του Ισραήλ. Και αντίστροφα, αν πρόκειται να χρησιμοποιηθεί κατά του Ισραήλ, δικαιώνεται πολιτικά από την πλευρά των Αράβων. Σε καμία περίπτωση όμως μια τέτοια επιστημονική δημιουργία δεν δικαιώνεται ηθικά. Ο επιστήμονας του παραδείγματός μας δεν έχει καμιά επιστημονική ούτε νομική ευθύνη για ό,τι έκανε. Η πολιτική του ευθύνη είναι σχετική, ανάλογα με την πλευρά που εξυπηρετεί η ενέργειά του. Η ηθική του όμως ευθύνη υπάρχει ακέραια. […]
            Αφού "επιστήμη για την επιστήμη" δεν υπάρχει, αλλά η επιστήμη υπηρετεί τελικά τον άνθρωπο, γιατί αναγκαία μεταμορφώνεται σε πράξη, σε δημιουργία, σε "συγκροτημένη πραγματικότητα", έτσι και πέρα από την επιστημονική ευθύνη, πέρα ακόμα κι από τη νομική ευθύνη, ο επιστήμονας βρίσκεται καθημερινά μπροστά στο πρόβλημα της ηθικής και πολιτικής του ευθύνης. Όσο κι αν φαίνεται η επιστήμη ξένη και ανεξάρτητη από την πολιτική και ηθική, όσο κι αν ο επιστήμονας ειλικρινά νομίζει πως η πολιτική δεν έχει θέση στην επιστημονική του δημιουργία, το επιστημoνικό του έργο, είτε το καταλαβαίνει είτε όχι, έχει οπωσδήποτε και ηθικό και πολιτικό νόημα. Τούτο συμβαίνει ανεξάρτητα από το γεγονός ότι ο επιστήμονας μπορεί να παραμένει μακριά από πολιτικές δραστηριότητες. Πάνω από την επιστημονική του δημιουργία επικρέμεται συνέχεια το φάσμα της ατομικής ηθικής και πολιτικής του ευθύνης. […]
            Μα μπορεί σήμερα ο επιστήμονας μέσα στην καταπίεση του τεράστιου μηχανισμού δυνάμεως του σύγχρονου κράτους, μέσα στον ανεμοστρόβιλο των πολιτικών παθών, των οργανωμένων οικονομικών συμφερόντων, των αδικιών, των ανομιών, που καθημερινά διαπράττονται σ' όλα τα μήκη και πλάτη της γης "εν ονόματι" δήθεν αρχών, μέσα στην ψευτιά και τη συκοφαντία, να κρατηθεί όρθιος και ν' αντιπαρατάξει την ατομική του βούληση στην κρατούσα ή άλλη ισχυρή βούληση, όταν δεν συμφωνεί μ' αυτήν; Ή μήπως θα πρέπει, για να παραμείνει αμόλυντος και άφθαρτος στο "επιστημονικό και ηθικό του μεγαλείο", να τα παρατήσει και να φύγει; Η απάντηση μας έρχεται από τα βάθη του προγονικού μας παρελθόντος:
            "Προς τον ονειδίζοντα ως εις τόπους ακαθάρτους εισίοι, Και γαρ ο ήλιος, έφη Διογένης, εις τους αποπάτους, αλλ' ου μιαίνεται" (= Σ' αυτόν που τον κατηγορούσε, γιατί έμπαινε σ' ακάθαρτα μέρη, είπε ο Διογένης: Μα κι ο ήλιος μπαίνει στους απόπατους, αλλά δεν λερώνεται).

Ι. Μανωλεδάκης

Ποιο είναι το θέμα;
Ποια είναι η θέση του συγγραφέα;
Ποιος ο στόχος του κειμένου;

Να εντοπίσετε τους τρόπους και τα μέσα πειθούς που χρησιμοποιούνται στο κείμενο.

            Συνοψίζοντας θα μπορούσαμε να πούμε ότι α) ηθικό είναι το πανανθρώπινο συμφέρον β) πολιτικό είναι το συμφέρον μιας μικρής ή μεγάλης ομάδας ανθρώπων. Κατά συνέπεια : α) Ηθικό έρεισμα έχει η πράξη που υπηρετεί το ηθικό συμφέρον, β) πολιτικό έρεισμα έχει η πράξη που υπηρετεί ένα πολιτικό συμφέρον, γ) νομικό έρεισμα έχει η πράξη που είναι σύμφωνη με τους κανόνες δικαίου, οι οποίοι ισχύουν κατά το χρόνο που τελείται.
Με ποιους τρόπους αναπτύσσεται η παραπάνω παράγραφος;

Όσο κι αν φαίνεται η επιστήμη ξένη και ανεξάρτητη από την πολιτική και ηθική, όσο κι αν ο επιστήμονας ειλικρινά νομίζει πως η πολιτική δεν έχει θέση στην επιστημονική του δημιουργία, το επιστημoνικό του έργο, είτε το καταλαβαίνει είτε όχι, έχει οπωσδήποτε και ηθικό και πολιτικό νόημα.
Να αναπτύξετε σε μία παράγραφο 80 λέξεων το νόημα του παραπάνω αποσπάσματος.

Δεν υπάρχουν σχόλια: