Οι είλωτες της πληροφορικής

Σε προηγούμενο σημείωμά μου, επεσήμαινα ότι η καταπελτώδης ανάπτυξη της τεχνικής και η τεράστια αύξηση της παραγωγικότητας όχι μόνο δεν φαίνεται να έχουν οδηγήσει σε βελτίωση των όρων της εξαρτημένης εργασίας, αλλά πιέζουν αντίθετα προς την κατεύθυνση της περαιτέρω υποβάθμισης της κατάστασης των εργαζομένων μέσω της πλήρους απορύθμισης της αγοράς εργασίας. Και υπογράμμιζα ότι, υπό τις παρούσες τουλάχιστον συνθήκες, η πανάρχαια επαγγελία της απελευθέρωσης των ανθρώπων από τα δεινά του μόχθου φαίνεται να απομακρύνεται όλο και περισσότερο: παρ' όλο που θα ήταν πλέον δυνατόν η εξ αντικειμένου συνολικά «ολιγότερη» κοινωνική εργασία που είναι τεχνικά αναγκαία για να παραχθούν σε πλανητική κλίμακα τα αγαθά και οι υπηρεσίες, να «μοιράζεται» πιο ισόμερα και πιο δίκαια ανάμεσα στους ανθρώπους, οι τρέχουσες αγοραίες μορφές του καταμερισμού της εργασίας οδηγούν σε ολοένα μεγαλύτερες ανισότητες και σε ολοένα οξύτερα κοινωνικά αδιέξοδα. […]

Θα έλεγε βέβαια κανείς ότι κάτι τέτοιο δεν θα συμβαίνει εκεί που προάγονται οι τεχνολογίες «αιχμής», οι οποίες υποτίθεται ότι επιστρατεύουν τους εκλεκτούς και ταλαντούχους εκείνους νέους μέσα από τους οποίους το σύστημα απεικονίζει το λαμπρό μέλλον του. Υψηλά ειδικευμένη και αδρά αμειβόμενη, η αφρόκρεμα αυτή των εργαζομένων ανοίγει τον δρόμο για νέες μορφές εργασίας, πιο ελεύθερες, πιο δημιουργικές και πιο ευχάριστες. Έτσι τουλάχιστον ισχυρίζονται εκείνοι που εμφανίζονται πεπεισμένοι ότι με τη βοήθεια της υψηλής τεχνολογίας οδεύουμε πλησίστιοι προς έναν παράδεισο στον οποίο όλοι οι ικανοί και καταλλήλως εκπαιδευμένοι θα έχουν αυτομάτως πρόσβαση. […]

Αλίμονο, η αλήθεια είναι εντελώς διαφορετική. Μολονότι όχι κατ' ανάγκην ζοφερό, το εργασιακό μέλλον που ανοίγεται μπροστά μας δεν φαίνεται πάντως ρόδινο. Οι εργαζόμενοι σε τομείς υψηλής τεχνολογίας δεν επικαθορίζονται λιγότερο ασφυκτικά από την αδυσώπητη σκοπιμότητα της αύξησης της παραγωγικότητας από εκείνους που εργάζονται ως ανθρακωρύχοι, ως ανειδίκευτοι εργάτες σε κλωστοϋφαντουργία, ως λαντζέρηδες σε εστιατόρια ή ως υπάλληλοι τουριστικών πρακτορείων. Δεν είναι η επιστήμη και η τεχνολογία εκείνες που ορίζουν τις συνθήκες εργασίας αλλά το σύστημα των κοινωνικών σχέσεων. Και αν δεν αλλάξουν οι τελευταίες, ελάχιστα είναι δυνατόν να βελτιωθούν ουσιαστικά.

Αυτό τουλάχιστον συνάγεται από αυτά που συμβαίνουν στην πιο θεαματικά επιτυχημένη εταιρεία των τελευταίων ετών: την περίφημη «Αμαζον», ιδιοκτησίας του «ημετέρου» ή «ημιημετέρου» κ. Τζεφ Μπέζος. Η καινοτομία είναι από κάθε άποψη αξιοπρόσεκτη: οι χρήστες εξυπηρετούνται ταχύτατα, η πληροφορία ρέει αφειδώς και οι υπερεξειδικευμένοι εργαζόμενοι δεν απειλούνται ούτε από την ορθοστασία και το λουμπάγκο ούτε από τις όλο και πιο μακρές υπερωρίες ούτε καν από τις ιδιοτροπίες των πελατών. Μιλάνε και διεκπεραιώνουν τα πάντα μέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών, Διαδικτύου και τηλεφώνων, πίνοντας την κόκα-κόλα τους ή την μπύρα τους και ίσως ακόμη καπνίζοντας και ολίγη μαριχουάνα όπως αρμόζει στους πρόσφατους αποφοίτους του Μπέρκλεϊ ή του Στάνφορντ. Πραγματικός παράδεισος. […]

Ίσως όμως ταυτοχρόνως και κόλαση. Οι νέοι προνομιούχοι επιστήμονες δουλεύουν κατά δυάδες ή τριάδες ­ προφανώς για να αλληλοελέγχονται ­ έγκλειστοι σε μικροσκοπικά κουβούκλια που χωρίζονται με αμμοβολημένα τζάμια από τα πανομοιότυπα διπλανά τους. Φοράνε μόνιμα μια τηλεφωνική κάσκα στο κεφάλι, έτσι ώστε τα δάκτυλά τους να μη χρειάζεται ποτέ να εγκαταλείψουν το πληκτρολόγιο με το οποίο γράφουν, καταλογογραφούν, κατηγοριοποιούν και διοχετεύουν τις συνεχείς παραγγελίες που τους δίνονται από το τηλέφωνο. Το αφτί τους συνδέεται έτσι κατ' ευθείαν με το πλήκτρο. Αν χρειασθεί οφείλουν βέβαια να απαντούν και προφορικά στο συνομιλητή τους, αλλά η φωνή τους δεν επιτρέπεται να είναι τόσο υψηλόφωνη ώστε να ενοχλείται ο συγκουβουκλιούχος, ούτε όμως και τόσο χαμηλή ώστε να αποθαρρύνεται ο πελάτης. Και όλα αυτά με ρυθμούς που δεν απέχουν από εκείνους που είχαν τρελάνει τον Τσάρλι Τσάπλιν στους «Μοντέρνους Καιρούς». Όποιος περάσει λιγότερο από «τόσες» παραγγελίες την ώρα, απλώς απολύεται. Θα υπάρξουν πάντα νεότεροι και πιο ανυποψίαστοι απόφοιτοι της πληροφορικής του Μπέρκλεϊ για να πληρώσουν αμέσως την κενωθείσα θέση. Αυτή είναι η κατάσταση στις νέες υπερσύγχρονες επιχειρήσεις. Και θα ήταν περίεργο να ήταν διαφορετική. Η απορύθμιση της εργασίας και η οιονεί εξαφάνιση των εργασιακών εγγυήσεων στις ΗΠΑ δεν αφήνει πολλά περιθώρια αντίστασης.

Αυτός λοιπόν είναι ο παράδεισος που προσφέρεται στους ευτυχείς μετέχοντες σε τομείς τεχνολογικής «αιχμής». Η παραγωγή και η οικονομία ανθίζουν, αλλά οι εργαζόμενοι είναι πάντα είλωτες. Ίσως μάλιστα οι σημερινοί υπερπροσαρμοσμένοι είλωτες να βρίσκονται εξ αντικειμένου σε χειρότερη μοίρα από τους προκατόχους τους. Αντίθετα με τους παλαιούς που μπορούσαν να αντιμετωπίζουν τη μοίρα τους με καρτερία, οι νέοι δουλοπάροικοι σπούδασαν, ονειρεύτηκαν, προσπάθησαν και ήλπισαν. Πίστεψαν στις ικανότητές τους, προσυπέγραψαν τη λογική του συστήματος και αμολήθηκαν στον κόσμο που έμελλε να κατακτήσουν. Ως υπερειδικευμένοι και εκλεκτοί συμβόλιζαν το μέλλον της ακατάπαυστης προόδου. Η ανώμαλη προσγείωση ίσως λοιπόν να είναι ακόμη πιο επώδυνη γι' αυτούς. Για όσο καιρό λοιπόν μπορούν θα μείνουν στην εξουθενωτική δουλειά που τους έλαχε, ως φερέλπιδα μέλη μιας «οικογένειας αιχμής». Μιας οικογένειας που όπως εκείνη του Κρόνου κάνει παιδιά για να τα τρώει. Όπως άλλωστε συμβαίνει με όλες τις καλές οικογένειες.

Κων. Τσουκαλάς, Εφημερίδα Το Βήμα, 19-03-2000 (κείμενο διασκευασμένο)

Ο κ. Κωνσταντίνος Τσουκαλάς είναι καθηγητής της Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών

παρατηρήσεις

γλώσσα:

1.      σχολιάστε τη γλώσσα του κειμένου. τι είδους κείμενο είναι; σε ποιους θεωρείτε ότι απευθύνεται; θα το διαβάζατε μέχρι τέλους αν έπεφτε στα χέρια σας; δικαιολογήστε την απάντησή σας.

2.      αντικαταστήστε τις υπογραμμισμένες λέξεις με συνώνυμες που να ταιριάζουν στο κείμενο.

3.      γιατί στον τίτλο επιλέγει τη λέξη «είλωτες»; δοκιμάστε να την αντικαταστήσετε με άλλη και εξηγήστε τη διαφορά που τυχόν προκύπτει.

4.      σχολιάστε τη γλώσσα του πρώτου αποσπάσματος με τα μαυρισμένα γράμματα. τι παρατηρείτε; γράψτε ξανά το παράθεμα προκειμένου να απαλείψετε τη δυσκολία που εντοπίσατε για να γίνει πιο κατανοητό.

5.      ξαναγράψτε με τρόπο που να είναι λιγότερο σύνθετος και πιο κατανοητός το δεύτερο απόσπασμα με μαυρισμένα γράμματα. Σκεφτείτε τι είναι εκείνο που κάνει δυσνόητο το απόσπασμα στη πρώτη του ανάγνωση.

δομή

1.      με ποιους τρόπους κυρίως αναπτύσσονται η προτελευταία και η τελευταία παράγραφος;

2.      με ποιους τρόπους πετυχαίνει ο συγγραφέας τη συνοχή μεταξύ των παραγράφων;

κατανόηση

1.      σε ποιους εργαζόμενους αναφέρεται το κείμενο;

2.      γιατί επιλέγει να ασχοληθεί με αυτούς; ποια είναι η θεμελιώδης αντίφαση που διαπιστώνει όσον αφορά τους εργαζόμενους αυτούς;

3.      σύμφωνα με το κείμενο τι είναι αυτό που καθορίζει την ποιότητα ζωής των εργαζομένων αυτών;

4.      σε τι μοιάζουν με τους ανειδίκευτους εργάτες ενός εργοστασίου;

5.      με ποια λογική το κείμενο υποστηρίζει ότι οι εργαζόμενοι αυτοί είναι σε χειρότερη μοίρα από άλλους;

6.      συμφωνείτε ή διαφωνείτε με το χαρακτηρισμό αυτών των εργαζομένων ως «ειλώτων»; εξηγήστε γιατί. προσπαθήστε να στηρίξετε την επιχειρηματολογία σας σε μια παράγραφο 100 περίπου λέξεων.